Energetika fakulteti

2.5. Maksimal tokli himoya. 

Maksimal tokli himoya (MTH) – bu maksimal turdagi tokli himoya bo‘lib, 

tanlovchan ishlashiga turli xil sabr vaqtlarni tanlash orqali erishiladi.

Qoidaga ko‘ra maksimal tokli himoya bir tomonlama ta’minlanayotgan 

elektr tarmoqlarida qo‘llaniladi. MTH manba tarafdan har bir himoyalanayotgan

qurilmaning boshida o‘rnatiladi (2.7 – rasm).
Himoyaning ishlashdagi sabr vaqtlari manba tomonga yaqinlashgan sari 

ko‘payib borishi kerak:

.
1

.
2

.

3
.

4


him ish

him ish

him ish

him ish

t

t

t

t
.

---

29

2.7 – rasm. Maksimal tok himoyali tarmoq sxemasi va vaqtlar diagrammasi. 

L3 liniyadagi qisqa tutashuvda (K3 nuqtada), uchchala liniyalardan qisqa 

tutashuv toklari oqishi natijasida MTH1, MTH2, MTH3 lar ishga tushishni

boshlashadi. Ushbu MTH lardan faqatgina MTH3 kichikroq sabr vaqtga ega 
bo‘lganligi tufayli birinchi bo‘lib ishga tushib faqatgina shikastlangan L3 liniyani
o‘chiradi. Qolgan himoyalar ishga tushishga ulgurmasdan boshlang‘ich holatga 
qaytishadi.
L2 dagi qisqa tutashuvlarda (K2 nuqta) qisqa tutashuv toklari MTH1 va 

MTH2 lardan o‘tadi. Ikkala himoyadan MTH2 ning sabr vaqti kichikroq. SHuning

uchun aynan shu himoya ishga tushadi va shikastlangan L2 liniyani o‘chiradi.
L1 liniyadagi qisqa tutashuvlarda MTH1 himoyasi ishga tushadi. 
2.5.1. Maksimal tokli himoyaning o‘rnatmalarini tanlash. 

MTH ning ishlash toki qo‘yidagilarni hisobga olgan holda tanlanadi.

1) MTH ning ishlash toki maksimal ishchi tokdan katta bo‘lishi kerak, 
chunki himoya energetika tizimning normal ish holatlarida ishlamasligi lozim:
.
max

.max

him ish

ish

I

I

2) Himoyaning qaytish toki tizimning avariyadan keyingi o‘z – o‘zini ishga

tushirish tokidan katta bo‘lishi kerak. Chunki himoya boshqa bir himoyaning 
shikastlangan qurilmasini tanlovchan o‘chirgandan so‘ng boshlang‘ich holatga
qaytishi lozim. 

---

30

.
.

him qay


uz ish

I

I
,
bu yerda 

.

him qay

I
- himoyaning qaytish toki; 

.

uz ish

I
- o‘z – o‘zini ishga tushirish toki. 
L2 liniyaning boshidagi qisqa tutashuvda (2.8 – rasm) liniyalarda o‘rnatilgan 

MTH1 va MTH2 himoyalar ishga tushib, vaqt relelari o‘rnatilgan sabr vaqtlarini

hisoblay boshlashadi. Bir vaqtning o‘zida ikkinchi podstansiyaning (PS2) 
shinasida kuchlanish pasayadi va ushbu shinadan ta’minlanayotgan motorlar
tormozlanishni boshlaydi. Shulardan ba’zilari tuxtaydi, ba’zilari texnologik 
talablarga ko‘ra tarmoqqa ulangan holatda qoladi. MTH2 himoyadan shikastlangan
L2 liniya o‘chirilgandan so‘ng motorlarning o‘z – o‘zini ishga tushirish jarayoni 
boshlanadi, natijada MTH1 o‘rnatilgan joydagi tok motorlarning o‘z – o‘zini ishga
tushirish tokiga teng bo‘ladi. Ushbu sharoitda ham MTH1 baribir boshlang‘ich
holatga qaytishi lozim.

2.8 – rasm. Maksimal tok himoyali tarmoq sxemasi hamda qo‘shni liniyalardagi

qisqa tutashuvda tok va kuchlanishlar vektor diagrammasi. 

---

31

Himoyaning ishlash va qaytish toklari o‘rtasidagi bog‘liqlik qaytish
koeffitsienti orqali ifodalanganligini 


ish

qay

qay

I

k

I

inobatga olib, hamda zahira 

koffitsientini hisobga olgan holda qo‘yidagini yozish mumkin:

.
.


z

uz ish

him ish

qay

k

I

I

k



.
RT-40, RT-80, RT-90 tipidagi relelar uchun 

1,1 1,2, k
0,8 0,85

z

qay

k






. 

Agarda o‘z – o‘zini ishga tushirish tokining maksimal qiymati berilmagan

bo‘lsa, ushbu tokni o‘z – o‘zini ishga tushirish koeffitsienti orqali aniqlash 
mumkin. O‘z – o‘zini ishga tushiruvchi koeffitsient o‘z – o‘zini ishga tushiruvchi
tok maksimal ishchi tokdan necha marta kattaligini ko‘rsatadi. Bunda: 
.
.

.max

z

uz ish

uz ish

ish

qay

k

k

I

I

k




.

Bu yerda 

.

uz ish

I
va

.

uz ish

k
- mos holda himoya o‘rnatilgan joydagi elektr 
motorlarning o‘z – o‘zini ishga tushiruvchi toki va o‘z – o‘zini ishga tushiruvchi
koeffitsient. 
Liniyalarning kaskadli o‘lanishida maksimal tokli himoyalarning ishga
tushishdagi sabr vaqtlari energiya manbaiga yaqinlashgan sari ko‘payib borishi 
lozim (
2.7 – rasm

):
.

3

.
yuk4

.
2
.

3
.

1

.
2

;

;
;

him ish


him ish

him ish

him ish

him ish

him ish

t

t

t

t

t

t

t

t

t

 


 


 

bu yerda 

.
yuk4

him ish

t
- yuklama himoyasining ishlash vaqti; 

t

- tanlovchanlik pog‘onasi; elektromexanik vaqt relelarini qo‘llaganda 

0, 4 0,6

t

s
 


.

---

32