Ent davlat sharqsh

I bob bo‘yicha xulosalar

Turkiy tildan fors tiliga o‘zlashgan so‘zlarning o‘rganilishiga bag‘ishlangan bob nihoyasida shuni aytish mumkinki, turkiy o‘zlashmalar nafaqat hozirgi vaqtda, balki o‘rta asrlarda ham Alisher Navoiy o‘zining “Muhokamat ul-lug‘atayn” asarida ilk bor fors tilidagi turkiy o‘zlashmalar haqida qimmatli ma’lumotlarini qoldirgan. Alisher Navoiyning mazkur asarida ikki til - turkiy va forsiy o‘zaro qiyoslanib o‘rganilgan. Muhimi “Muhokamat ul-lug‘atayn” ikki tilni shunchaki chog‘ishtirish uchungina yozilgan emas. Unda ikki toifa tilining bir-birida qaytarilmaydigan qirralari o‘zaro chog‘ishtirilib, xos xususiyatlari ilmiy asosda yoritib berilgan.
Fors tilidagi turkiy o‘zlashmalar A. Quronbekovning “Fors tili leksikologiyasi” ning turkiy o‘zlashmalarga bag‘ishlangan “Turkiy tillardan o‘zlashmalar” qismida ham yoritilgan. Unda fors tiliga turkiy tillardan o‘zlashmalar kirib kelishi qadimgi zamonlarga borib taqalishi qayd etilgan. Qadimgi xitoy, yunon va arab manbalaridan va bir qator O‘rta Osiyo olimlarining bizga qoldirgan asarlaridan, jumladan, Beruniyning “Osori baqiya”, Rabg‘uziyning “Qissasi Rabg‘uziy”, Mahmud Qoshg‘ariyning “Devonu lug‘atit turk”, Hazrati Navoiyning “Muhokamat ul-lug‘atayn” asarlaridan ma’lumki, Eron va Turon xalqlarining o‘zaro munosabatlari qadimgi zamonlardan boshlab mavjud bo‘lgan. Bundan tashqari Eron olimi M. Noyibiy, ozarbayjonlik D. Rahimli ham o‘zlarining qimmatli fikrlarini qoldirganlar. Umuman olganda, turkiy o‘zlashmalarga oid mavzular to‘liq o‘rganilmagan, asosan leksik jihatdan tadqiq etilgan, fonetik, morfologik va semantik moslashuvlar o‘rganilmagan.

27