Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası

Musiqi terminl

əri 

180 

Dirijor ans

amblın həmahəng səslənməsini, ifanın texniki kamilliyini təmin 

edir, 

əsərin ideya məzmununu, üslubunu və  bədii məqsədini idarə  etdiyi 

kollektiv

ə çatdırmağa çalışır. 

 

Disharmoniya 

(yun. dis – 

inkar önşəkilçisi + harmonia – ahəngdar, həmsaz) 

– qeyri – ah

əngdar, mütənasibliyin pozulması, ahəngsiz səslənmə. 

 

Diskant 

(lat. discantus; dis – 

ayırma + cantus – oxuma) 

– yüks

ək uşaq səsi; həcmi birinci oktavanın sol səsinə kimidir. 

 

Dissonans 

(fr. dissonance; lat. dissono – ah

əngsizlik) 

– bir – birin

ə uyğun olmayan səslərin birləşməsi. Belə səs birləşməsi kəskin, 

qıcıqlandırıcı eşidilir. 

D. intervallara böyük v

ə kiçik sekunda, septima və nona, artırılmış kvarta və 

əksildilmiş kvinta intervalları aiddir. 

D. akkordlara böyük v

ə kiçik üçsəsliklərdən başqa bütün digər akkordlar aid 

edilir. D. musiqid

ə  güclü ifadə  vasitəsi hesab olunur; musiqidə  gərginlik, 

iztirab, h

əyəcan və s. bu kimi əhvali – ruhiyyə yaradır. 

 

Divertisment 

(fr. divertissement - 

əyləncə, şənlik) 

– 1. XVIII 

əsrdə müxtəlif xarakterli pyeslərdən ibarət silsilə. 

2. 

Əyləncə xarakterli ayrı – ayrı instrumental pyeslər. 

3. Müxt

əlif rəqslərdən təşkil olunmuş süita. 

4. R

əngarəng məzmunlu estrada konserti. 

 

Diyez 

(yunan. diesis – yüks

əltmək) 

– s

əsi yarımton yüksəltmək işarəsi; notun qarşısında və ya açarda göstərilir; 

notun  adın  dan  sonra  deyilir:  do-diyez, fa diyez və  s.  Notların  hərfi 

---

Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 

181 

işarələnməsində is hecası ilə qeyd olunur: dis – re-diyez, gis – sol-diyez və 

s. 

Bax: Alterasiya,Tonallıq. 

 

Dodekafoniya 

(yun. dodeka – on iki, phone – s

əs) 

– müasir b

əstəkarlıq texnikasının bir növüdür. 

Dodekafoniya  üslubunda  yazılmış  əsərin melodik dilinin əsasını  müxtəlif 

yüks

əklikdə  yerləşən 12 səsin müəyyən  ardıcıllığı  –  “seriya” təşkil  edir. 

Seriyaya t

əkrar  olunmamaq  şərtilə  xromatik səssırasının  bütün  tonları 

daxildir. 

Dodekafoniya metodu XX 

əsrin 20-ci illərində  Avstriya bəstəkarı 

A.Şönberq tərəfindən işlənmiş və tətbiq olunmuşdur. 

 

Dominant funksiyası 

– major-minor lad sistemind

ə dominant üçsəslisi-

nin v

ə  ya  dominant  septakkordunun  daşıdığı 

v

əzifə: qeyri-sabit xarakterli olub, tonika üşsəsli-

sin

ə həll olunur. D hərfi ilə işarə olunur. 

VII harmonik pill

ədə (harmonik minorda yarım-

ton  artırılmış  VII  pillə)  qurulmuş  akkordlar  – 

septakkord, kvintsekstakkord, sekstakkord v

ə III 

pill

ənin sekstakkordu dominanta funksiyasına aid 

edilir. Bax: Kadans. 

 

Dominanta 

(lat. dominans (dominatis) – hakim, üstün)  

–  1.  Major v

ə  minorun V-pilləsi,  bu  ladların  əsas pillələrindən biri olub 

tonikadan yuxarıda yerləşir; D (latın hərfi) və ya V (rum rəqəmi) ilə işarə 

olunur. 

---

Musiqi terminl

əri 

182 

2.  Harmoniyada majorun v

ə  harmonik minorun V pilləsində  qurulan 

üçs

əslik. 

 

Dominantseptakkord 

–  majorun v

ə  harmonik minorun V pilləsindən (dominantadan) qurulan 

septakkord; majorda V 7, minorda V h/7 kimi işarə olunur. Strukturuna görə 

kiçik major septakkordudur (bax: Kiçik septakkordlar). 

D. akustik c

əhətdən düzgün dissonans səslənməyə  malikdir, harmonik 

ah

əngdar səsbirləşməsindən əmələ gəlir. 

Akkordun  tonikaya  doğru  cazibəsi çox güclüdür və  D.-nın  tonikaya  həll 

edilm

əsi major – minor lad sisteminin əsasını təşkil edir. D.-nın başqa bir 

akkorda keçm

əsi harmonik hərəkətin pozulması kimi qəbul olunur. 

 

Domra 

–  q

ədim simli-dartımlı  musiqi  aləti; bir çox xalqlarda bu tipli alətlər 

mövcuddur: gürcül

ərdə - çonquri, türkmən və özbəklərdə - dutar, taciklərdə 

dutor, ba

şqırdlarda – dumbıra, qazaxlarda dombra. 

 

Dorida m

əqamı 

– dorik lad – 

natural ladlardan biri; dorik ladın səssırası VI pilləsi artırılmış 

natural minorun s

əssırası ilə üst-üstə düşür: məsələn, fortepianoda re¹ – re² 

s

əsləri arasındakı diatonik səsdüzümü dorik ladını – dorida məqamını əmələ 

g

ətirir. 

 

 

 

---

Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 

183 

Dorida sekstası 

–  dorik seksta – 

natural  minorda  VI  artırılmış  pillə. Bu pillənin istifadə 

olunması ilə natural minor dorik lada – dorida məqamına çevrilir. 

Dorik ladın I və VI pillələri arasındakı məsafəni dorik seksta və ya dorida 

sekstası adlandırırlar. 

 

Dörds__əsli'>Dörds

əsli 

– 1. Bax: Dörds

əsli düzülüş 

2. Dörds

əsli fuqa. 

3. Dörds

əsli akkord. 

4. Dörds

əsli xor 

 

Dörds

əsli düzülüş 

– dörd s

əs təbəqəsindən əmələ gələn çoxsəsli quruluş. 

1. 

Qarışıq xor və ya kvartetlə bağlı yaranmış-

dır: soprano, alt, tenor, bas səslərdən ibarətdir. 

2. Harmoniyada t

ədris kursu dördsəsli düzülü-

şə  əsaslanır:  yuxarı  səs  –  soprano (1-ci səs), 

dig

ər səslər müvafiq olaraq, alt (2-ci səs), 

tenor (3-cü s

əs), bas (4-cü səs) adlanır. 

 

Dörds

əslilik 

– bax: Dörds

əsli düzülüş 

 

Dramatik musiqi 

–  1.  Musiqi 

əsərinin xarakterinə  görə  fərqləndirilməsi; gərgin, həyəcanlı 

musiqi m

əzmununa malik əsər. 

2. 

Dram tamaşasına yazılmış musiqi növü. 

 

Dubl-bekar 

–  ikiqat bekar; dubl-diyez v

ə ya dubl-bemolu ləğv edən işarə; bəzən dubl-

bekar 

əvəzinə adi bekar işarəsindən də istifadə olunur. 

 

 

---