Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası

Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 

7 

Eyni zamanda, yeni n

əşrdə özünü göstərən dəyişikliklər sırasında rus 

musiqi terminl

ərini qeyd etməliyik. Belə ki, müasir dövrdə rus terminlərinin 

t

ərcüməsi ilə  yanaşı,  onların  azərbaycan dilində  izahına  tələbatı  nəzərə 

alaraq,  Ə.Bədəlbəylinin  kitabının  “Musiqi  terminləri” bölməsinə  onların 

az

ərbaycanca  izahı  əlavə  olunmuşdur.  “Xarici  musiqi  terminləri” 

bölm

əsində  musiqi  ədəbiyyatında  rast  gəlinən söz və  terminlər öz əksini 

tapır.  

Kitabın  sonuncu  -  “Qeydlər,  şərhlər, monoqrafik məlumat” bölmə-

sind

ə görkəmli musiqiçilərin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş oçerklər 

f

ərqli tərtibatda verilərək,  materialın  daha  qabarıq  çatdırılmasına  imkan 

yaradır.  

Kitabın  sonuna  əlavə  olunan  tanınmış  musiqi  tədqiqatçısı  İbrahim 

Quliyevin  Əfrasiyab  Bədəlbəylinin həyat və  yaradıcılığı  haqqında  oçerki, 

bir növ, kitabda veril

ən monoqrafik məlumatı  tamamlayır  və  onun 

Az

ərbaycan musiqisinin inkişafındakı xidmətlərini oxucuya çatdırır.  

Bel

əliklə, Əfrasiyab Bədəlbəylinin “İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti” 

musiqişünaslıqda  və  musiqi təhsilində  ən çox tələb olunan nəşrlərdən biri 

kimi öz h

əyatını  davam  etdirəcək və  əminik ki, gələcək musiqisevərlər 

n

əsillərinə Azərbaycan musiqisinin sirlərini açacaq.  

 

 

F

ərhad Bədəlbəyli 

 

 

---

M

əsul redaktordan 

8 

 

 

 

 

 

 

 

 

MƏSUL REDAKTORDAN  

 

 

Lüğətlər  -  bizim həyatımızın  daimi  yol  yoldaşı  olub,  biliklərimizin 

genişləndirilməsinə  və  dil mədəniyyətinin yüksəldilməsinə  xidmət edir. 

Onları  haqlı  olaraq,  sivilizasiyanın  yol  yoldaşı  adlandırırlar.  Lüğətlər  - 

sözün 

əsl mənasında,  milli  dilin  tükənməz xəzinəsidir.  Əfrasiyab 

B

ədəlbəylinin “İzahlı monoqrafik musiqi lüğətini” məhz belə səciyyələndirə 

bil

ərik.  Musiqi  tarixşünaslığına  o,  bu  cür  daxil  olmuşdur. Musiqi termin-

l

ərinin və anlayışlarının ilk leksioqrafik lüğəti musiqi incəsənətini və bütöv-

lükd

ə milli musiqi mədəniyyətini əhatə edir.  

Lüğət, sözlərin müəyyən şəkildə təşkili olub, adətən onların struktu-

ru v

ə/vəya tətbiqi xüsusiyyətlərinin izahını verir. Daha çox sözlərin mənaca 

quruluşu şərh olunur, yəni lüğətdəki sözlərin qarşılığında onların mənası və 

t

ətbiqi izah edilir. Lakin bir çox digər izahat növləri də  mümkündür. 

Sözl

ərlə yanaşı, onların komponentləri, müxtəlif növ söz birləşmələri, sabit 

fikirl

ər - atalar sözləri, sitatlar və s. lüğəti şərhlərin obyekti ola bilər.  

Lüğətlərin  yaradılması  metodlarına  əsaslanan linqvistika fənni 

leksikoqrafiya adlanır (yunanca: Lexis - “söz” və grafia - “yazı, elm”). Onun 

maraq m

ərkəzində lüğət növləri və lüğəti məqalələrin təşkili üsulları durur. 

T

əbii  ki,  lüğətin  növü  birbaşa  lüğəti məqalələrin  quruluşu  ilə  müəyyən 

olunur v

ə əksinə. 

Ə.Bədəlbəylini ensiklopedist-alimlərə  aid etmək olar. O, parlaq 

erudisiyaya v

ə  fenomenal natiqlik qabiliyyətinə  malik idi. Azərbaycan 

---

Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 

9 

Dövl

ət Universitetinin “Şərq dilləri” fakültəsini şərqşünas - filoloq ixtisası 

üzr

ə bitirən Ə.Bədəlbəyli həm şərq (türk, ərəb, fars), həm də slavyan (rus) 

dill

ərini mükəmməl bilirdi. Bununla əlaqədar olaraq, onun epistolyar irsini 

xatırlada bilərik. (bax: http://epistolyar.musigi-dunya.az/musigi_xadimleri/ 

a_badalbeyli.html).  

Bu fundamental bilikl

ər ona İzahlı lüğətin mahiyyətini dərk etməyə 

imkan vermişdir. Özünüz əmin olun. Bir tərəfdən, İzahlı lüğət - Azərbaycan 

xalqının etnik özünəməxsusluğunun, onun etnogenezinin “katexizisi” kimi, 

musiqi m

ədəniyyətinin nailiyyətlərinin bərpasına yönəlmişdir.   

Dig

ər tərəfdən, mürəkkəb  yazı  üslubu,  rəngarənglik və  metaforluq, 

elmi leksikanın obrazlı dilinə, şeir əlavələri ilə və notoqrafik illüstrasiyalarla 

b

əzədilmiş  geniş  izahlara  və  qiymətli  şərhlərə,  ərəbcədən mənimsəmələrlə 

z

ənginləşmiş fars terminlərinin polisemantizminə nəzər salaraq, bu sətirlərin 

mü

əllifi bir daha əmin olur ki, nəşr  olunmuş  abidənin janr təbiəti onun - 

Orta 

əsrlər elmi ədəbiyyatının İzahlı lüğəti - fars fərhəngi kimi əsas məqsə-

dini açıqlayır.  

Oxucuya maraqlı olar ki, Azərbaycanda XI əsrdə tərtib olunmuş ilk 

fars izahlı lüğətlərindən birinin müəllifi şairlər Qətran (1072-ci ildən sonra 

v

əfat etmişdir) və Asadi Tusi (XI əsr, 60-cı illərin sonu - 70-ci illərin əvvəli) 

olmuşdur. Sonuncu, məşhur leksikoqraf (“Loqat-e fors”) və “Gerşapsnamə” 

epik  poemasının  müəllifidir. Bu kontekstdə  Ə.Bədəlbəyli, eyni zamanda 

m

əlumat kitabı - ensiklopediyanın, izahlı lüğətin və musiqi məharətinə yiyə-

l

ənmək üçün özünəməxsus vəsaitin tərtibi  ənənələrini davam etdirən, 

bütövlükd

ə, Azərbaycan leksikoqrafiyasının uzaq keçmişində təkmilləşərək 

formalaşmış  musiqi  savadı  dərsliyi yaradan alim-mediavist kimi gözümüz 

qarşısında canlanır.  

Bu abid

ə-kitab  -  100 illik yubileyi 2021-ci ildə  təntənə  ilə  qeyd 

olunacaq  Üzeyir  Hacıbəyli  adına  Bakı  Musiqi  Akademiyasının  böyüklü-

yünü, Az

ərbaycan musiqi elminin, mədəniyyətinin və təhsilinin tarixi yolu-

nu öz insani v

ə yaradıcı taleyində əks etdirən görkəmli alimlərin, pedaqoq-

ların, professorların elmi nəşrləri seriyasından birincisidir.  

“Abid

ə”  anlayışı  bilavasitə  keçmişlə  bağlıdır,  bu,  keçmiş  haqqında 

şahidlik edən və bununla da müasirlik üçün çox qiymətli olan bir anlayışdır. 

Bizim seriyada köhn

ə nəşrlərin sadəcə təkrarlanmasına yol verilmir, hərçənd 

---