Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası

Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 

25 

“M

əcməüş-şüəra” 

(

Ağa kərim Salik, Ağa 

Dadaş Müniri, Ağa 

Seyid 

oğlu Ağabala və 

b.); 

əlavə olaraq 

M

ənsurovlar evində 

toplaşan musiqi 

m

əclislərində.  

Bakı (Abşeron) 

“M

əclisi-xamuşan”   

(Mir Möhsün 

N

əvvab, Əsəd oğlu 

Mirz

ə Sadıq, Hacı 

Hüsü, M

əşədi İsi, 

Qaryağdı oğlu 

Cabbar v

ə b.). 

Şuşa (Qarabağ) 

“Beytüs-S

əfa”  

(Seyid 

Əzim Şirvani, 

M

əhəmməd Səfa, 

Mirz

ə Məhəmməd 

H

əsən); əlavə olaraq 

M

əhəmmədzadə 

Mahmudağa Əhməd 

ağa oğlunun 

malikan

əsində 

toplaşan musiqi 

m

əclislərində.  

Şamaxı (Şirvan) 

Mayeyi-Rast 

Novruz-r

əvəndə 

Rast 

Üşşaq 

Hüseyni 

Vilay

əti 

Xoc

əstə 

Xav

əran 

Əraq 

P

əncgah 

Rak 

Xav

əran 

Əmiri 

M

əsihi 

Rast 

Rast 

P

əncgah 

Vilay

əti 

M

ənsuriyyə 

Z

əmin-xara 

Rak-hindi 

Az

ərbaycan 

Əraq 

Bayatı-türk 

Bayatı-Qacar 

Mav

ərənnəhr 

Bal-k

əbutər 

Hicaz 

Şahnaz 

Əşiran 

Z

əng-şötör 

K

ərkuki 

Rast 

Rast 

Üşşaq 

Mücri 

Hüseyni 

Vilay

əti 

Siyahi-l

əşkər 

M

əsihi 

D

əhri 

Xoc

əstə 

Şikesteyi-fars 

Rak-hindi 

Rak-Xorasani 

Saqinam

ə 

Əraq 

T

əsnif-Qərai 

M

əsnəvi 

Z

əng-şötör 

N

əğməyi-hindi 

M

ənəvi 

Kabili 

Rast 

---

Mü

əllifdən 

26 

“Rast”  muğamının  tərkibi və  şöbələrinin  ardıcıllığı  haqqında  müasir 

İran  musiqişünaslarının  da  mülahizələri müəyyən dərəcədə  bir-birindən 

f

ərqlidir: 

 

Əli-Nəqi Vəziri 

Ruhulla Xaleqi 

Mehdi 

Barkeşli 

Z

əngi-şötör 

P

ərvanə 

Ruh-

əfza 

P

əncgah 

Sepehr 

Üşşaq 

(

əlavə 

olaraq  Zabol  v

ə Bayatı-

əcəm guşələri) 

B

əhr-nur 

Qaraç

ə 

Möb

ərriğə 

N

əhib 

Möh

əyyər 

(bundan 

sonra: 

Aşuravənd, Bəstə-nigar, 

İsfahanək, 

Kereşme, 

H

əzin,  Zəngulə  və 

P

ərvanə guşələri gəlir) 

N

əfir-Fərəng 

Novruz-

ərəb 

Əbül-çəp 

Mav

ərənnəhr 

Rak-Abdulla 

D

əraməd 

Z

əngulə 

P

ərvanə 

N

əğmə 

Ruh-

əfza 

Xosrovani 

P

əncgah 

Süpehr 

Üşşaq 

Niriz 

Bayatı-əcəm 

Möb

ərriğə 

Qarac

ə 

B

əhr-nur 

Əbül-çəp 

Leyli v

ə Məcnun 

Rav

əndə 

Novruz-ha 

N

əfir-fərəng 

Əraq 

Z

əngi-şötör 

P

ərvanə 

N

əğmə 

Xosrovani 

Puh-

əfza 

Niriz 

P

əncgah 

Süpehr 

Üşşaq 

Zabol 

Bayatı-əcəm 

B

əhr-nur 

Q

ərəcə 

Müb

ərriğə 

Süpehp 

N

əcib 

Əraq 

Müh

əyyər 

Aşur 

İsfahanək 

H

əzin 

Kereşmə 

Z

əngulə 

T

ərz 

Əbül-çəsb  (başqa 

kitablarda: 

“Əbül-

ç

əp”!) 

Leyli v

ə Məcnun 

---

Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 

27 

Novruz-

ərəb 

Novruz-s

əba 

Novruz-xara 

Nüfru-f

ərəng 

Mav

ərənnəhr 

Rak 

Rak-hindi 

Rak-

Keşmir  

(2 variantda) 

Rak Abdulla 

 

Türk  musiqisin

ə gəlincə,  burada “Rast” muğamının tərkibi, quruluşu 

v

ə həm də ardıcıllığı türk musiqişünası Həsən Təhsin tərəfindən belə izah 

olunur: 

- 

“İbtidai  Rast  pərdəsindən  başlayıb,  Dügah,  Segah,  Çargah,  Nəva, 

Hüseyni,  Övc,  G

ərdaniyyədə  dayanaraq  Müxəyyərə  qədər  çıxıb  bədə

13

 

Müx

əyyərdən  Gərdaniyyə,  Əcəm,  Hüseyni,  Nəva,  Çargah,  Segah,  Dügah, 

Rast, 

İraq, Əşiran pərdəsilə bir Yegah açıb təkrar Yegah Əşiran, İraq, Rast, 

Dügah açaraq yen

ə İraq ilə Rastda qərar edər”. 

Bununla  b

ərabər,  Həsən  Təhsin  burasını  da  qeyd  edir  ki,  “bu  qayda 

saz

əndələrdə  cari  isə  də  xanəndəkan  əsnayi-ağazə  və  təqsim  sırasında 

ixtirag

ərdəsi olan nəğmə icabına görə Çargah yerinə Hicaz və Segah yerinə 

– Kürdi ifa ed

ərək pəcəndidə

14

 üslubu üzr

ə nəhayət Rastda qərar edər”. 

H

əsən Təhsin də, Üzeyir Hacıbəyli kimi, “Rast” muğamı tonikasının 

(may

əsinin) “sol” notundan ibarət olduğunu xüsusi olaraq qeyd edir. 

Bel

əliklə,  muğamat  dəstgahlarının  tərkibi,  quruluşu  və  şöbələr 

(hiss

ələr)  ardıcıllığı  məsələsində  musiqişünaslar  və  ifaçılar  arasında  illər 

boyu davam  ed

ən bütün bu rəy müxtəlifliyi, əslində, (muğamatın tamamilə 

s

ərbəst improvizasiya üsulu üzrə ifa olunduğu səbəbindənmi?!) hər nə qədər 

t

əbii və “biz-zərurə” hesab edilsə də, dəstgahları təxmini də olsa müntəzəm 

bir  qaydaya  salmaq, 

şöbələri  bəlliləşdirmək,  şaxə  və  guşələrini  mümkün 

                                                           

13

 sonra

 

14

 

Хоşa gələn, bəyənilən. Burada imprоvizasiya mənasında işlədilir. 

---