Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası
Yüklə 3,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 173
Çastuşki – rus xalq mahnısının bir növü; oynaq rəqsvari ritmə malik olub, bir kupletin müxt əlif mətnlərlə təkrarlanmasına əsaslanır. Qarmon və ya balalayka al ətinin müşayiəti ilə oxunur. Mətnləri çox rəngarəngdir – ictimai – siyasi, lirik, satirik mövzuları əhatə edir. Çatdırıcı ton – 1.
Tonikanın əvvəlində yerləşən pillələr: II pillə və III pillə. 2. Dar m ənadan tonikadan kiçik sekunda aşağıda yerləşən və melodik c əhətdən böyük cazibə qüvvəsilə tonikaya çatdırılan ton (başqa sözlə, aparıcı ton).
(ital. celesta – s əmavi)
– XIX əsrdə yaranmış klavişli-zərbli alət; kiçik ölcülü pianoya oxşayır.
– s
əslənmə uzunluğuna görə bütöv notdan dörddə birinə bərabər olan not; orta tempd əbir say hesabı ilə ölçülür; iki səkkizlik nota və ya müvafiq olaraq dörd onaltılıq nota bərabərdir. Ç ərək pauza – uzunluğuna görə çərək nota bərabər olan pauza. Çoban tüt əyi – bax: Tüt ək.
əslilik – eyni vaxtda müxt əlif yüksəkliyə malik səslərin birləşdirilməsindən əmələ g ələn musiqi quruluşu. Musiqi terminl əri
174 D Dastan – şifahi ənənəli xalq qəhrəmanları haqqında epik hekayət, ədəbiyyatda və musiqid ə janr.
Az ərbaycan aşıq yaradıcılığının məhsulu. Aşıqlar tərəfindən yaradılan və ifa olunan n əsr, şeir və musiqi hissələrini özündə cəmləşdirən iri həcmli əsər.
– simli al ətlərin növləri: çalğı zamanı simlər barmaqla və ya mediatorla dartılaraq ehtizaza gətirilir; arfa, balalayka, bandura, qusli, gitara, tar, saz, qanun v ə s. bu növ alətlərə aiddir. Dastançı – xalq dastan v ə nağıllarını qoşub söyləyən şəxs, xalq musiqiçisi. D. (nağılçı, hekayəçi) məlum əsərləri ifa etməklə kifayətlənməyərək, eyni zamanda, ona d əyişiklik, yeni cəhətlər gətirir, onu işləyir, təkmilləşdirir, bel əliklə də onun yaradıcılarından birinə çevrilir. Deka (alm. decke - qapaq) – simli al ətlərin gövdəsinin üst və alt taxtaları, alətin üzü. Dempfer (alm. dämpfer – susduran) – müxt əlif musiqi alətlərində səsi zəiflətmək üçün istifadə olunan qurğu. M əs, fortepiano mexanizmində simlərin altındakı kiçik mahud parçaları. Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 175
Desima (lat. decima – onuncu) – 1. 10 pill əyə bərabər interval; 10 rəqəmi ilə işarə olunur; çox zaman mür əkkəb interval kimi oktava + tersiya olaraq izah edilir. Böyük desima (b.10) 8 tondan, kiçik desima (k.10) 7½ tondan ibar ətdir.
2. Verilmiş pillədən hesablanan 10-cu pillə.
Desimet (alm. Dezimett; lat. desimus – onuncu) – 1. On ifaçıdan ibarət ansambl. 2. On ifaçı üçün (hərənin öz partiyası olmaqla) nəzərdə tutulmuş musiqi əsəri.
(lat. decem – on) – on notdan ibar ət xüsusi ritmik fiqur.
(fr. detache, detacher - ayırmaq) – simli al ətlərdə hər bir notun kamanın ayrıca hərəkəti ilə ifa olunmasını n əzərdə tutan üsul. Detonasiya (fr. detonner – xaric oxumaq, xaric çalmaq) – s əsin düzgün olmayan ifası; D. pis eşitmə qabiliyyətini nəticəsində və ya vokal s əsin səhv qoyuluşu nəticəsində meydana gəlir. Musiqi terminl əri
176 D əf (ital. tamburino) – z ərb aləti; bir üzünə dəri çəkilmiş taxta dairədən ibarətdir. Dairəyə kiçik metal lövh əciklər birləşdirilir. D əlik, göz – n
əfəsli alətlərdə havanın alətin daxilinə üfürülməsi yeri; başqa sözlə: üfürm
ə dəliyi.
əmsaz not, pedal – 1. Pedal - bas s əsdə uzun müddət saxlanılan və ya dəfələrlə ardıcıl təkrar- lanan s
əs; 2. Orqan punktu - t əkrarlanan və ya uzadılan bas səsi və onun fonunda melodik h ərəkətin müstəqil davam etdirilməsi. Saxlanılan bas səsi üzərində qurulmuş akkordların tərkibi dəyişilir. Adətən yuxarı səslərin hərəkəti basa uyğun akkordla yekunlaşdırılır. Orqan punktu ladın tonika və dominanta pilləsi üzərində (ayrı-ayrılıqda və ya birlikd ə götürülmüş) qurulur. Tonika orqan punktu əsərin əvvəlində və ya sonunda istifadə olunur, dominanta orqan punktundan is ə əsərin ortasında (sonata formasında reprizadan əvvəl), əsas mövzunun təkrarı zamanı və tonika funksiyasının daha qabarıq səslənməsi məqsədilə istifadə olunur. Orkestrdə orqan punktu- nun s
əsləndirilməsində litavralardan istifadə olunur. Orqan punktuna mü əyyən ostinat fiqurasiyalar da aid edilir. Dörds
əsli musiqidə bəzən bas səsindən əlavə, yuxarı səslərdə də orqan punktuna rast g əlinir.
əyişən funksiyalar - əhatəsində olan akkordlardan asılı olaraq, akkordun funksiyasının d əyişilməsi bu cür adlanır. Major-minor sistemində VI və III pillədən quru- lan akkordlar d əyişən funksiyalara aid edilir. VI pillənin üçsəslisi subdomi- nantta qrupuna, III pill ənin üçsəslisi dominanta qrupuna daxildir, eyni za- manda, bu akkordlar tonikaya nisb ətən orta mövqe tuturlar. Bilavasitə yana- şı yerləşdiyi akkordun funksiyasına görə onlar öz funksiyalarını dəyişə bilirlər.
Yüklə 3,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|