Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti
169
Birinci harmoniya
– harmoniyada t
ədris kursunun birinci bölməsi; harmoniya qanunauyğun-
luqları bir tonallıq çərçivəsində (modulyasiyasız) öyrənilir.
Birinci skripka
– simli v
ə ya simfonik orkestrdə birinci səsi - ən ifadəli və mühüm əhəmiy-
y
ətli melodik xətti ifa edən skripkalar qrupu.
Orkestrd
ə birinci skripkalar ümumi sayına görə üstünlük təşkil edir və
dirijordan sol t
ərəfdə əyləşirlər.
Birs
əslilik, təksəslilik
– musiqinin ifad
ə tərzi; bir ifaçı və ya bir alət tərəfindən ifa olunan
melodiya.
Bitm
əmiş modulyasiya
–
bir tonallıqdan digərinə keçidlə şərtlənən, lakin yeni tonallığın möhkəm-
l
əndirilmədiyi modulyasiya növü.
Bitmiş kadans
–
musiqi fikrinin tamamlanmasını bildirən melodik və harmonik ibarə.
Akkordların əsas növlərinin ardıcıllığından istifadə olunaraq, əsas tonun
t
əsdiqi ilə və tonika üçsəslisi ilə bitir. Bax: Kadans
Bitmiş modulyasiya
–
bir tonallıqdan digərinə keçərək, yeni tonallığın möhkəmləndirildiyi
modulyasiya növü. Bax: Modulyasiya
Bolero
(isp. bolero)
– ispan xalq r
əqsi, XVIII əsrdən yayılmışdır; kastanyetlərlə müşayiət olunur.
Boş sim
–
açıq sim. Simli alətlərdə qrifə sıxılmayan və bütün uzunluğu boyu ehtiza-
za g
ələrək səslənən sim.
Musiqi terminl
əri
170
Boru ağzı
– n
əfəsli alətlərdə borunun müəyyən qədər genişlənən qurtaracağı.
Böyük oktava
– b
ərabər temperasiyalı səsdüzümünün bir hissəsi. B. oktavanın səsləri bas
açarında yazılır.
Böyütm
ə, artırma
– mövzunun t
əkrarı zamanı hər bir notun və pauzanın ritmik uzunluğunun
ikiqat artırılması. bax: İmitasiya
Bütöv not
–
ritmik uzunluğun əsas göstəricisi; orta tempdə dörd zaman sayına
b
ərabərdir.
B. not iki yarım nota, dörd çərək, səkkiz səkkizlik nota
bölünür; boş çevrə ilə işarə olunur.
Bütöv pauza
–
uzunluğuna görə bütöv nota bərabər olan pauza. Müddətinə görə 4 saya
b
ərabərdir; not sətrində dördüncü xəttin altında qalın cizgi ilə göstərilir.
Bütov ton
– b
ərabər temperasiyalı səssırasında iki yanaşı səs arasında iki yarımtona
b
ərabər məsafə, başqa sözlə, ton.
Bütövtonlu qamma
– bütövtonlarla (böyük sekunda v
ə əksildilmiş tersiyalarla), yəni bütövtonlu
s
əssırası əsasında yüksələən və enən hərəkətli qamma.
Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti
171
C
Cavab
– fuqada mövzunun ikinci d
əfə keçirilməsi; dominanta tonallığında imita-
siyası.
Cavabın növləri:
real cavab – mövzunun interval t
ərkibini dəqiqliklə təkrarlayır;
tonal cavab – mövzunun interval t
ərkibi dəyişikliyə uğrayır.
Cavab cüml
ə - periodun tam bitmiş kadensiya ilə yekunlaşan ikinci cümləsi.
Caz, caz orkestr, caz-band
(ing.)
– orkestrin xüsusi növü. Birinci dünya müharib
əsinin (1914-1919) əvvəl-
l
ərində Amerikada yaranmış və tezliklə Qərbi Avropada yayılmışdır.
Adı – ilk ansamblın təşkilatçısı və rəhbəri Cazbo Brounun adından götürül-
müşdür. Caz orkestr əsasən nəfəsli alətlərdən, o cümlədən, mis nəfəsli alət-
l
ərdən və saksofondan, zərb alətləri və royaldan ibarət olur. Bəzi halda solo
skripka, akkordeon, gitara, banco v
ə b. alətlər də bu orkestrə daxil edilir.
Cüml
ə
- musiqid
ə ən kiçik quruluş; müəyyən kadensiya ilə yekunlaşır.
Cüt (qoşa) tərkib
– simfonik orkestrin t
ərkibi; hər bir alətdən iki ədəd daxil edilir (2 fleyta, 2
hoboy, 2 klarnet, 2 faqot v
ə s. bu kimi).
Musiqi terminl
əri
172
Ç
Çakona
(ital. ciaccona; fr. chaconne)
–
polifonik variasiyalar formasında instrumental pyes; dəyişməz harmonik
əsasa və ya basso ostinato formasına malikdir. Qədim ispan rəqsindən törəmişdir.
Çalğı alətlləri fəsiləsi
–
eyni quruluşa və səsçıxartma prinsipinə malik, lakin ölçüsünə görə fərqlə-
n
ən alətlər qrupu; bu tip alətlər oxşar tembrli olsa da, səssıraları müxtəlif
registri
əhatə edir.
M
əs., fleyta, hoboy, klarnet, faqot və s. alətlər fəsiləsi vardır.
Çanaq
– simli al
ətlərin gövdəsi; onun üzərinə simlər çəkilir; simlərin dartılmasın-
dan alınan səslərin rezonansını artırır.
Çardaş
(mac. csardas, csarda – meyxana, x
ərabat)
– macar xalq r
əqsi; iki hissədən, yavaş tempdə melanxolik girişdən və dəqiq
ritmik
əsasa malik, tez templi, oynaq xarakterli əsas hissədən ibarətdir. Giriş
hiss
ədə kişilərin rəqsi, əsas hissədə isə cütlüklərin rəqsi verilir.
Çarpazlıq
–
harmoniyada yanaşı yerləşən akkordlarda eyni bir
s
əsin müxtəlif işarələrlə verilməsindən yaranan üsul;
k
əskin və xaric səslənmə əmələ gətirir.
Dostları ilə paylaş: |