Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası

Musiqi terminl

əri 

158 

Amplua 

(fr. employer – istifad

ə etmək sözündən emploi – iş vermək, məşğul etmək) 

–  aktyorun xüsusiyy

ətinə görə ifa etdiyi rollar, ümumiyyətlə, rol, vəziyyət, 

m

əşğuliyyət dairəsi. 

 

Analiz, t

əhlil 

(yun. analisis – hiss

ələrə ayırmaq) 

– 

musiqişünaslıqda musiqi əsərlərində estetik və texnoloji tədqiqatın qəbul 

olunmuş adı. 

 

Andante 

(ital. andare – yerim

ək) 

– 1. Orta sür

ətli, sakit, gümrah addıma müvafiq tempin adı. 

2. Bu tempd

ə yazılmış və xüsusi adı olmayan pyes. 

3.  Sonata  silsil

əsinin asta hissələrinin geniş yayılmış tempi. “Hər hansı bir 

simfoniyadan A.” v

ə ya “hər hansı bir kvartetdən A.” ifadələri həmin əsər-

l

ərin asta hissələrini bildirir. 

 

Anhemiton s

əsdüzümü 

(yun. an – 

inkar şək., hem – yarım, tonos – ton) 

- 

yarımtonsuz səs düzümü. Bax: Pentaton səsdüzümü. 

 

Ansambl 

(fr. ensemble – birg

ə, birlikdə) 

–  1. 

İki  və  daha  artıq  musiqiçidən,  müğənnidən və  ya instrumentalistdən 

ibar

ət olan, birgə musiqi əsərini ifa edən qrup. 

Musiqiçil

ərin  sayına  görə  A.  duet,  trio (terset),  kvartet,  kvintet,  sekstet, 

septet, oktet, nonet, desimet ola bil

ər; A., həmçinin, xor və orkestrlərə də aid 

edilir. 

2. Bir neç

ə iştirakçının ifa etməsi üçün nəzərdə tutulan pyes. 

3. Bir neç

ə iştirakçının birgə ifa etdiyi pyes. 

“Yaxşı ansambl” ifadəsi bütöv bir A.-da iştirak edən səslərin və ya alətlərin 

mük

əmməl, həmahəng səslənməsini bildirir. 

 

---

Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 

159 

Antifon, d

əyişmə 

(yun. anti - 

əks + phonos – səs, səda) 

–  solistin v

ə  xorun və  ya xorun iki hissəsinin növbəli  (dialoq  şəkilli) 

oxuması. 

 

Antrakt , fasil

ə 

(fr. entre – 

arasında + acte – əməl, vaqiə) 

–  1.  Teatr (opera,  balet  v

ə  s.) musiqisində  pərdələrin  əvvəlində  səslənən 

(birincid

ən başqa) instrumental girişin adı. Bax: Uvertüra. 

2. S

əhnə tamaşasının aktları və ya konsertin hissələri arasında fasilə. 

 

Appasionata 

(ital. appassionare – ehtiras oyatmaq) 

– ehti

raslı səslənmə. 

 

Apofeoz 

(yun. apotheosis – ilahil

əşdirmə) 

–  1. Operalarda, xüsus

ən, baletlərdə təntənəli və  ya coşğun, şən xarakterli 

son s

əhnənin adı. 

2. H

ər hansı bir musiqi pyesinin təntənəli sonu. 

 

Applikatura 

(lat. v

ə ital. applicare; alm. Applikatur – sıxmaq, yapışdırmaq) 

–  musiqi al

ətində  çalğı  zamanı  barmaqların  düzgün  istifadəsi məqsədilə 

t

ərtib  olunur.  Müvafiq  notların  üstündə  və  ya  altında  ərəb rəqəmləri ilə 

göst

ərilir. 

Musiqi al

ətlərində çalğı zamanı 1, 2, 3, 4, 5 rəqəmləri ardıcıl olaraq hər əlin 

barmaqlarını (baş, şəhadət, orta, adsız və çeçələ) işarə edir. 

 

Araçalğı 

–  xalq musiqisind

ə istifadə olunan termin; vokal-instrumental musiqi janr-

larındahissələr (kupletlər)  arasında  çalınan  instrumental  epizod.  bax: 

Az

ərbaycan musiqi terminləri - Araçalğı. 

 

---

Musiqi terminl

əri 

160 

Aralıq səs 

– akkordun t

ərkibinə daxil olmayan və iki akkord tonu arasında qammavari 

h

ərəkətdə yerləşən səs. Müxtəlif növləri var: diatonik və ya xromatik aralıq 

s

əs; üst və ya alt aralıq səs; xanənin güclü və ya zəif hissəsinə düşən aralıq 

s

əs. 

 

Aranje etm

ə (bəstələmə) 

(fr. arranger – düz

əltmək, yoluna qoymaq, qaydaya salmaq) 

– çevirm

ə, yenidən işlənmə, köçürülmə, uyğunlaşdırma. 

 

Arfa 

(ital. arpha) 

– 

üçbucaq formasında çərçivənin içərisinə müxtə-

lif uzunluqda v

ə kökləmədə simlər çəkilmiş, bar-

maqla çalınan simli alət. 

Q

ədim dövrlərdə  yaranmış  A.  XIX  əsrin 

əvvəllərində təkmilləşdirilmişdir. 

Müasir A. 46 simli olur: s

əs düzümü bemollu (do–

bemol, re–bemol, mi–bemol v

ə  s.) pillələrdən 

ibar

ətdir və  yeddi  pedalın  vasitəsilə  yenidən 

kökl

ənir; hər bir pedal eyni bir vaxtda bütün 

oktavalarda  (kontraktavada Ces v

ə  Des səslərin-

d

ən başqa) eyni adlı səsləri yarımton və ya bir ton 

yüks

əldir. A.-nın  simlərinin köklənməsi  latın 

əlifbası ilə muta in sözləri ilə göstərilir. 

Diapazonu  kontraktava  do–bemoldan dördüncü 

oktava fa–diyez

ə  qədərdir; notlar akkolada  ilə  birləşən iki not xəttində, 

ad

ətən, skripka və bas açarlarında yazılır (fortepianoda olduğu kimi). 

A. çox inc

ə tembrə malikdir. Çalma texnikası müxtəlifdir, akkord, arpecio, 

qlissando, flajolet v

ə s. üsullardan istifadə olunur. 

 

Arietta 

(ital. arietta – balaca ariya) 

– kiçik ariya. 

---