Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası

Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 

161 

Ariozo 

(ital. arioso – 

ariyasayağı) 

– 

ariyanın  növlərindən biri; kiçik həcmli, sərbəst  quruluşlu,  lirik  ahəngli 

ariya. 

 

Ariya 

(ital. aria – hava, t

əranə) 

– 

1. Operanın və ya iri həcmli vokal-instrumental əsərin tərkibində müğən-

nit

ərəfindən orkestrın müşayiəti ilə ifa olunan, quruluşuna görə bitkin, geniş 

oxuma t

ərzli vokal əsər növü. 

Ad

ətən A.-dan əvvəl orkestr girişi və reçitativ səslənir. 

A.-

nın müxtəlif növləri var: arietta, ariozo, kavatina, kabaletta və s. 

2. Opera A.-

sı tipli solist müğənni üçün nəzərdə tutulmuş konsert pyesi. 

3. Ah

əngli melodiyaya malik instrumental pyesin adı.  

 

Arpecio 

(ital. arpeggio – 

arfada çalındığı sayaq) 

– 

akkordların çalınma tərzi olub, səslərin aşağıdan yuxarı-

ya doğru bir  yerdə deyil, növbə ilə ardıcıl səslən-məsini 

əks etdirir. 

A. ya h

əmin sözlə (adətən akkord sırasına aid olan), ya da 

şaquli  dalğavari  xətt ilə  müvafiq  akkordun  qarşısında 

bildirilir. 

 

Artikulyasiya 

(lat. articulare – s

əhih, aydın) 

– al

ətdə və ya səslə oxumada səslərin ardıcıl ifaçılıq üsulu. 

A. 

əsas növləri bunlardır: leqato, stakkato, portamento, qlissando. Bax: Ştrix. 

 

Asan musiqi 

- istirah

ət və əyləncə üçün nəzərdə tutulmuş asan qavranılan musiqi: estrada 

mahıları, rəqs musiqisi, operetta və caz bu qəbildəndir. 

 

 

---

Musiqi terminl

əri 

162 

Aşağı səs 

– 1. Çoxs

əsli musiqidə ən qalın səs –bas səsi; 

2. İkisəsli musiqidə altda yerləşən səs. 

 

Aşıq 

– bax: Az

ərbaycan musiqi terminləri –Aşıq. 

 

Atonal musiqi 

– 

bax: Atonallıq. 

 

Atonalizm 

– 

bax: Atonallıq. 

 

Atonallıq 

(yun. a – inkar bildir

ən sözönü və tonallıq) 

–  h

ərfi mənada  tonallığı  olmayan  musiqi  və  ya musiqidə  lad xüsusiy-

y

ətlərinin inkar olunması. 

Atonal musiqi n

ə  insanın  səslə  oxumasının  təbii keyfiyyətlərinə, nə  də 

musiqi s

əsininfiziki təbiətinə  əsaslanır.  Bu,  müxtəlif yüksəklikli səslərin 

ardıcıllığı  və  onların  akkordlarda  və  ya pərakəndə  şəkildə  bir yerə 

yığılmasıdır.  Bəzən riyazi hesablama yolu ilə  səslərin  nizamlanmasına 

əsaslanır. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 

163 

B 

Bağlayıcı hissə 

– 

əsərin əsasə hissələri arasında keçid məqsədi daşıyan kiçik epizod. Adətən 

bağlayıcı  hissə  intonasiya  baxımından  əsas hissələrə  nisbətən o qədər də 

parlaq ifad

əli olmur. 

Sonata formasında əsas partiyadan köməkçi partiyaya keçid. 

 

Balet 

(fr. ballet, ital. ballo – 

oynayıram, rəqs edirəm) 

– 1. musiqili s

əhnə əsəri; məzmunu rəqslərlə ifadə olunan, orkestr musiqisi-

nin müşayiəti ilə göstərilən tamaşa; rəqslərdən ibarət teatr tamaşası. 

2. 

B. tamaşası üçün yazılmış musiqi əsəri; B. musiqisi müstəqil bədii əhə-

miyy

ət kəsb edir və konsert estradasında ifa olunur. 

Müxt

əlif məzmunlu baletlərdə (operada olduğu kimi) fantastik və əyləncəli 

süjetl

ərlə yanaşı, ən dərin və təsirli mövzular təcəssüm olunur. 

3. R

əqs sənəti. 

 

Baletmeyster 

(alm. balletmeister) 

– 

balet tamaşasının rəhbəri; balet rejissoru; rəqs müəllimi. 

 

Ballada 

(provans. ballada – r

əqs etmək) 

– 

1.  İlkin  mənada rəqslə  müşayiət  olunan  provansal  mahnısı;  sonradan  – 

lirik r

əvayət, əfsanə xarakterli, dramatik və fantastik məzmunlu ədəbi əsər; 

2. XIX 

əsrdən vokal və instrumental musiqi pyesi. 

---

Musiqi terminl

əri 

164 

Banco 

(ing. banjo) 

– Amerika z

əncilərinin barmaqla çaldıqları musiqi aləti. 

 

Banda 

(ital. banda – d

əstə, xor, nəfəsli orkestr) 

– mis n

əfəs və zərb alətlərindən ibarət ansambl; müstəqil qrup kimi orkestrə 

daxil edilir; 

Opera tamaşalarında səhnəyə çıxarıla bilər; simfonik orkestrdə təntənəli və 

h

ərbi xarakterli epizodlar B.-ya həvalə olunur. 

 

Baqatel 

(fr. Bagatelle – oyuncaq) 

– m

əzmun və ifaçılıq baxımından çətin olmayan kiçik pyesin adı. 

 

Baraban, t

əbil 

– z

ərb aləti. Müxtəlif növləri var: 

1.  Kiçik baraban, h

ərbi baraban və  ya 

sad

ə  baraban (ital. tamburo militare) – 

kiçik ölçülü z

ərb alətidir, gövdəsi hər 

iki üzün

ə dəri çəkilmiş taxta və ya me-

tal silindrd

ən ibarətdir; iki taxta çubuqla 

vurmaqla  çalınır.  B.-da müxtəlif  çalğı 

üsulları vasitəsilə yüksək registrdə kəs-

kin v

ə  iti  vurğulu,  dəqiq ritmik ölçülü 

s

əslənmə əldə olunur. 

2. Böyük baraban (ital. qran cassa), b

əzən türk barabanı da adlandırlır – iri 

ölçülü z

ərb alətidir; gövdəsi ağacdan düzələn geniş silindrin üzərinə çəkil-

miş dəridən ibarətdir. Uclarına mahud parça bağlanmış çubuqla çalınır. Aşa-

ğı registrdə güclü səslənməyə malikdir. 

 

Barabançı, təbilçi 

– 

barabanda çalan şəxs. 

 

---