Avvalo,
shuni aytish kerakki, inson va jam iyatning m a’naviya-
ti olam i sirli narsa em as, albatta. Ijtim oiy fanlar taraq q iy oti
sh u n dan d alo lat beradiki, m urakkab ijtim oiy hodisa b o ‘lmi$h
m a ’naviyatni ham tabiat va jam iyatdagi
boshqa narsa va hodisa-
larga o ‘xshab bilib olish m um kin. 0 ‘tm ishda odam lar o ‘z moddiy-
iqtisodiy hayo tlarini m a ’naviy turm ushlariga nisbatan k o ‘proq
anglab yetishga intilganlar. D arvoqe, moddiy n e ’m atlar («non»)
ni taqsim lash masalasi ham m a vaqt dolzarb b o ‘lgan, chunki ishlab
chiqarish kuchlari zaif b o ‘lganligi sababli
ham m a vaqt ham yetarli
m oddiy n e ’m atlarni ishlab chiqarishning im koniyati b o ‘laverma-
gan. Shu tufaylim i yoki boshqa sababdanm i, ishqilib, ijtimoiy
boylikka ega b o ‘lish ham m a zam onlarda
ham m ansab-hokim iyat
masalasi bilan bevosita bog‘liq b o ‘lgan, iqtisodiy m unosabatlar
esa ham isha keskin kurashlar negizida yuz bergan. Kishilarning
m a’naviy hayoti m oddiy turm ushga nisbatan qandaydir ikkinchi
o ‘rinni ishg'ol
qilgandek tuyulgan, unga nisbatan jam iyatda yuzaga
kelgan m unosabatlar ana shu asosda unga o ‘z ta ’sirini o ‘tkazib
kelgan. Biroq, kishilik dahosining buyuk nam oyandalari inson
hay o ti asosiga m a ’nav iy atn i q o ‘yish m asalasini ham yoddan
chiqarm aganlar, bu narsa, ayniqsa,
Sharq falsafasida, xususan,
M arkaziy Osiyo xalqlari m adaniyati tarixida alohida o ‘rin tutgan.
M azkur ishning ikkinchi bobida bu haqda batafsil fikr yuritiladi.
Yuqoridagi m ulohazalardan ko'ram izki, m utafakkirlar m a’n a
viyat hodisasini o'rganishga, uning asosiy tushunchalarini ishlab
chiqishga, m a’naviy yuksalish tamoyillarini belgilab olish asosida
faoliyat ko'rsatishga alohida e’tibor berganlar. Xalq og'zaki ijodi
n a m u n a la r i, m u q a d d a s
d in iy k ito b la r, d u n y o v iy -fa lsa fiy
qarashlam ing negizida m a’naviyat masalasi o ‘ziga xos o ‘rin tu t
gan. Q anday b o ‘lishidan q at’iy nazar, m a’naviyat markazida inso
niylik, inson zotining axloqiyligini
Dostları ilə paylaş: