Əsaslari iLƏ Azərbaycan RespublikasıTəhsil

şabalıdı,   boz   və   qonur   meşə,   tünd   preri   torpaqları)

aparılmalıdır.

Keçmiş   SSRİ üçün   də torpaqların   istifadəsində

qeyri-bərabərlik səciyyəvi haldır (şəkil   22.3). Bu onunla

əlaqədardır   ki,   SSRİ   ərazisinin     xeyli   hissəsi   kənd

təsərrüfatı   üçün     az   yararlı,   əlverişli   olmayan   coğrafi

şəraitdə     yerləşmişdi.   Burada   əkinçilik     əsasən     meşə-

bozqır   və   bozqır   landşaftlarında,   qismən     isə     cənub

vilayətlərinin     meşə   və   meşə-bozqır   zonalarında     cəm

edilmişdir.   Statistik   məlumatlara   görə   SSRİ     ərazisinin

cəmi   16%-ni   tutan     meşə-bozqır,   bozqır,   quru–bozqır

zonalarında     əkin     sahələlərinin     75,2%-i,   cənub   tayqa

zonasında  isə 17%-i yerləşir. Bu cəhətdən  SSRİ ərazisi

torpaq   fondunun   8%-ni   təşkil   edən   qara   torpaqların

əhəmiyyəti   xüsusilə böyükdür. Lakin belə   az olmasına

baxmayaraq,   SSRİ   əkin   sahələrinin     50%-dən   çoxunu,

satılıq   taxıl   məhsulunun     80%-ni   qara   torpaqlar     təmin

edir. 

Dünya   miqyasında     aparılan     tədqiqatlarla   və

təcrübələrlə     müəyyən   edilmişdir   ki,   müasir   dövrdə

əkinçilik   təsərrüfatına     yararlı   olan     əlverişli   torpaq

sahələri  demək olar ki, mənimsənilmişdir, əlavə sahələri

əkin   dövriyyəsinə       cəlb     etmək   üçün     aqromeliorativ

tədbirlər,   rekultivasiya   işləri,   qurutma   və   suvarma

tədbirləri  həyata keçirilməlidir. 

206

---

Cədvəl 22.3. Dünya torpaqlarının əkinçilikdə müasir istifadəsi və

inkişaf proqnozları (N.N.Rozov və M.N.Stroqanovaya görə, 1979)

Coğrafi qurşaqlar

və torpaq qrupları

Müasir becərilən

sahələr

Səmərəli istifadə

olunan sahələr

Milyo

n

km

2

Torp

aq

qrup

u

sahə

sində

n,%-

lə

Düny

anın

torpa

q

örtüy

ündə

n,

%-lə

Milyo

n

km

2

,

Torp

aq

qrup

u

sahə

sində

n,%-

lə

Düny

anın

torpa

q

örtüy

ü

sahə

sində

n, %-

lə

1

  2

3

4

5

6

7

TROPİK

Daima rütubətli

meşələrin

torpaqları (qırmızı

və sarı ferralit)

1,9

7,4

1,4

6,1

23,6

4,5

Mövsümi rütubətli

landşaftların

torpaqları (qırmızı

savanna,bərkimiş

qara)

2,2

12,6

1,7

5,9

33,9

4,3

Yarmsəhra və

səhra torpaqları

0,1

0,8

0,1

0,1

7,7

0,7

Subtropik

Qurşaq üzrə cəmi

4,2

7,2

3,1

3,0

23,0

9,5

Daima rütubətli

meşələrin

torpaqları

(qırmızı,sarı

torpaqlar)

1,3

19,7

1,0

1,7

25,8

1,7

Mövsümi rütubətli

landşaftların

2,2

25,6

1,6

3,2

37,2

2,4

207

---

torpaqları

(qəhvəyi və b.

Torpaqlar)

Yarımsəhra və

səhra landşaftının

torpaqları

0,8

7,6

0,5

1,1

10,4

0,8

Quşaq üzrə cəmi

4,3

16,8

3,1

6,0

42,8

4,9

Subboreal

Enliyarpaqlı

meşələrin və

prerilərin

torpaqları (qonur

meşə və b)

2,0

33,4

1,5

2,2

36,7

1,7

Bozqır

landşaftların

torpaqları

(qara,şabalıdı

torpaqlar)

2,5

31,6

1,9

3,0

3,8

2,2

Yarımsəhra və

səhra

landşaftların

torpaqları

0,1

1,3

0,1

0,3

3,8

0,2

Qurşaq üzrə cəmi

4,6

21,0

3,4

5,5

15,0

4,1

Boreal

İynəyarpaqlı və

qarışıq meşələrin

torpaqları

(podzol,çimli-

podzol torpaqlar)

1,3

8,4

1,0

2,0

13,0

1,5

Donuşlu tayqa

landşaftının

torpaqları

-

-

-

0,1

1,2

0,1

Qurşaq üzrə cəmi

1,3

5,4

1,0

2,1

8,8

1,5

Qütb

Arktika və tundra

landşaftının

torpaqları

-

-

-

-

-

-

208

---

Dünya qurusu

üzrə (buzlaqlarsız

və sularsız)

14,4

-

10,8

26,6

-

19,9

209

---

Şəkil   22.3.   Şərqi   Avropa   düzənliyində   fiziki-coğrafi   şəraitin

şimaldan   cənuba   doğru   dəyişməsi:   1)   temperatur;   2)   rütubət

əmsalı; 3) çürüntü qatının qalınlığı; 4) torpaq qatının qalınlığı

210

---