Əsaslari iLƏ Azərbaycan RespublikasıTəhsil
Yüklə 2,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qaramtul dağ – çəmən
- 3. Dağ - meşə torpaqları zonası
80% arasında dəyişir. Bu torpaqlar üçün skeletlik də xarakter əlamət olub, torpağın profilində 26,2-53,0% arasında tərəddüd edir. Torpağın ümumi analizindən məlum olur ki, SiO 2 –
2 O 3 isə 19-26% -dir. Nisbət 4,7- 5,0 arasında dəyişərək bütün profil boyu eyni qalır . Qaramtul dağ – çəmən torpaqlarda humuslu qatın qalılığı daha artıq olur. Bəzən bu qalınlıq A+B qatlarını əhatə edərək 60-70 sm-ə belə çatır. Humusun həmin torpaqlarda belə yüksək olmasını hündürlüyü 20 - 30 sm-ə çatan sıx ot örtüyünün olamsı ilə izah etmək olar. Bəzən səthi yuyulma təsirin nəticəsində humusun miqdarı xeyli azalır . Ümumi azot burada da yüksəkdir – 0,4-0,6%; P 2 O
torpağın hər kiloqramında 25 - 72 mq təşkil edir . Bu torpaqlar torflu və çimli dağ – çəmən torpaqlarından fərqli olaraq əsaslarla doymuşdur. Udma tutumu xeyli yüksəkdir ( 57-77 mq – ekv ). pH – ın su məhlulunda təhlili həmin torpaqların zəif turş və neytral (pH-0,6-7,1) reaksiyaya malik olduğunu göstərir. Qaramtul dağ - çəmən torpaqlarında lil fraksiyasının miqdarı üst qatda çox yüksək olmayıb 2,8 – 11,2% -dən artmır. Lakin bir qədər artım “ B “ qatında nəzərə çarpır. Bu torpaqlar karbonatlı olmaları ilə də əvəlki dağ-çəmən torpaqlarından fərqlənir. Dağ - çəmən torpaqlarından kənd təsərrüfatı bitkiləri əkinində o qədər də geniş istifadə edilmir. Çünki, ərazinin dəniz səviyyəsindən yüksəkdə yerləşməsi, alçaq temperaturun olması, aktiv temperaturun çatışmamazlığı və bir də torpaq profilinin xeyli yuxa olması bu zonada mədəni bitkilərin inkişafına o qədər də imkan vermir. Yalnız bəzən əlverişli sahələrdə yazlıq buğda, kartof əkini altında becərilir . 221
Dağ-çəmən torpaqlarından ən çox yay otlaqları kimi istifadə edilir. Lakin istər otlaq, istərsə də əkinçilik üçün istifadə edildikdə bu torpaqlarda eroziyaya qarşı mübarizə tədbirləri, xüsusilə qoyun sürülərinin, mal – qaranın nizamlı qaydada otarılması məsələsi nəzərdən qaçırılmamalıdır. 3. Dağ - meşə torpaqları zonası Dağ - meşə torpaqları Azərbaycanın ərazisinin xeyli hissəsini tutur. Əsas etibarı ilə dağlıq sahələrdə yayılmış bu torpaqlar respublika ərazisinin 20,1%-ni təşkil edir. Dəniz səviyyəsindən 600 – 1800m və bəzi hallarda hətta 2200 -2400m yüksəklikləri əhatə etməklə ən çox Böyük və Kiçik Qafqaz və Lənkəran vilayətlərində müəyyən edilmişdir. Dağ - meşə zonası torpaqlarının əmələgəlmə prosesi onların yayıldığı relyef şəraiti, meşə ağaclarının tipi, ana süxurların xarakteri və bir sıra fiziki – kimyəvi xassələri ilə əlaqədardır. Bu torpaqların əmələ gəlməsi yüksək rütubətlənmə şəraitində gedir. Torpaq örtüyünün inkişafında yamacların meyilliyi və baxarlıqları böyük rol oynayır. Ümumi bir qanunauyğunluq kimi, çox vaxt meşə zonasının orta və aşağı hissələrində şimal və qərb yamaclar meşə ilə örtülü olduğu halda, cənub və şərq yamacları bu bitkilərdən məhrum olur. Bunun nəticəsidir ki, meşə örtüyü sıx və qüvvətli inkişaf etmiş sahələrdə torpaqlar qalın profilə malik olub, eroziya prosesinə məruz qalmamışdır. Əksinə cənub yamaclarda bunun əksi müşahidə edilir. Cənub yamaclarda əksərən quraqlığa davamlı kserofit meşələr yayılmışdır ki, bunlar şimal yamac meşələrinə görə seyrək olduğuna görə torpağın səthində qalın xəzəl örtüyü yaratmır. Burada tökülən 222
xəzəl günəş şüasının yaxşı düşməsi və havalanma təsirindən asılı olaraq tez minerallaşıb torpağa qarışa bilir. Digər xarakter xüsusiyyət bundan ibarətdir ki, meşə örtüyü altında yayılmış torpaqların rütubətlənmə şəraiti yüksək olduğundan, torpaq profilində təsadüf edən asan həll ola bilən maddələr və lil hissəcikləri dərin qatlara yuyula bilir və bu da torpaq profilinin yüksək gilləşməsinə səbəb olur. Meşə zonasında üstünlük təşkil edən ağac bitkilərinin özündə də müəyyən zonallıq nəzərə çarpır. Belə ki, qəhvəyi torpaqlar zonasında kserofit meşə bitkiləri (palıd, vələs ağacları) üstünlük təşkil edirsə, qonur meşə torpaqları mezofil meşə örütyü (vələs, fıstıq, ağcaqayın və s) altında inkişaf etmişdir. Meşə zonasının istər yuxarı və istərsə də alt sərhəddində ancaq kol bitkiləri (qarağac, alça, yemişan, itburnu, ardıc, qaratikan və s) və sıx ot bitkiləri üstünlük təşkil edir. Qeyd etmək lazımdır ki, Lənkəran torpaq vilayətinin bitki örtüyü başqa vilayətlərdən bir qədər fərqlənir. Burada meşə bitki örtüyü əsasən rütubətli subtropik bitkilər olub endemik xarakter daşıyır. Talış meşələrində ən çox yayılan bitki örtüyü dəmirağacı, şabalıd yarpaqlı palıd, nil akasiyası, şümşad ağacları və s-dən ibarətdir. Ərazinin dəniz səviyyəsindən hündürlüyü, xüsusilə relyef və meşə bitki örtüyünün xarakterindən asılı olaraq dağ – meşə zonasında əsasən aşağıdakı torpaqlar fərqləndirilmişdir: qonur dağ-meşə torpaqları, qəhvəyi dağ-meşə torpaqları, çürüntülü – karbonatlı dağ-meşə torpaqları, sarı dağ-meşə torpaqlar. Bəzən insanların təsərrüfat fəaliyyətləri və hidrotermik rejimin dəyişməsilə əlaqədar olaraq meşə örtüyü çəkilir ki, belə sahələrdə torpaqəmələgəlmə prosesi meşə şəraitindən bozqır şəraitinə keçir. 223
Yüklə 2,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|