Əsaslari iLƏ Azərbaycan RespublikasıTəhsil
Yüklə 2,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6. Bozqırlaşmış dağ qəhvəyi torpaqlar
- 7 . Dağ boz - qəhvəyi torpaqlar Dağ boz - qəhvəyi torpaqlar
yayılmış meşə örtüyü həmin ərazidəki torpaqların səthi yuyulması qarşısını almaqda və rütubət ehtiyatını saxlamaq işində çox böyük rol oynayır. Məhz bu səbəbdən də V.V.Dokuçayev meşənin təsirindən bəhs edərkən onu “rütubət mağazalarına” bənzətmişdir. Deməli, burada yayılmış meşə ağaclarını qayğılı sürətdə qoruyub saxlamaq, onların yeni sahədə təbii inkişafına şərait yaratmaq və qırılması lazım gələn yerlərdə isə müəyyən edilmiş qanuna ciddi riayət etmək diqqət mərkəzində olmalıdır. 6. Bozqırlaşmış dağ qəhvəyi torpaqlar Dağlıq hissədə yayılmış torpaqlar içərisində bozqırlaşmış dağ qəhvəyi torpaqlar da xeyli sahə tutur. Bu torpaqlar əsas etibarı ilə meşə zonasının aşağı sərhəddində müəyyən edilmişdir. Vaxtı ilə meşə örtüyü altında olan bu torpaqları insanlar əkinçilikdə istifadə etmək məqsədi ilə meşədən azad etmiş və bu şəklə salmışlar. Bunun nəticəsi olaraq həmin torpaqlarda torpaqəmələgəlmə prosesinin istiqaməti meşə tipindən bozqır torpaqəmələgəlmə şəraitinə keçmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, meşə örtüyünün çəkilməsi ilə əlaqədar olaraq belə sahələrdə sıx ot bitkiləri məskən salır və çox vaxtı çim qatı əmələ gətirməsi ilə əlaqədar nəzəri cəlb edir.
Digər tərəfdən bozqırlaşmış dağ qəhvəyi torpaqlar üçün xarakterik cəhət ondan ibarətdir ki, burada torpaqəmələgəlmənin getməsi rütubətli şəraitdən xeyli quraq şəraitə keçir. Bununla əlaqədar olaraq asan həll olunan qida maddələrinin yuyulması prosesi yavaşıyır, nəticədə həmin torpaqların təbii münbitliyinin əhəmiyyətli dərəcədə artmasına və bozqır tipinə keçməsinə şərait yaradır. 231
Dağ bozqırlaşmış qəhvəyi torpaqlar dənəvari - topavari, bəzən qozvari strukturalı olmaqla ağır gillicəli və gilli mexaniki tərkibi ilə səciyyələnir. Bu torpaqların profillərinin çox vaxt skeletli olduğunu görürük. Təsvir etdiyimiz bu torpaqlarda humus qatının qalınlığı 40-50 sm və hətta bəzən 60sm-ə çatır. Ümumi humusun miqdarı əkin qatında 4,6% bəzən 7% təşkil edir. Ümumi humus ehtiyatı bir metrlik qatda hər hektara orta hesabla 332 ton, yarım metrlik qatda isə 211 ton təşkil edir. Həmin torpaqlar azot ehtiyatından da xeyli zəngindir. Azot ehtiyatı yarım metrlik qatda hər hektara orta hesabla 12- 15 ton arasında tərəddüd edir. Bu torpaqların profili səthdən karbonatlıdır. Bu torpaqlar əsaslarla doymuşlar. Udulmuş əsaslar içərisində kalsium kationu üstünlük təşkil edir. Dağ bozqırlaşmış qəhvəyi torpaqlar üst qatlarda neytral, aşağı qatlarda isə zəif qələvi və qələvi reaksiya ilə əvəz olunur.
Dağ bozqırlaşmış qəhvəyi torpaqlar meşə torpaqlarına nisbətən xeyli perspektiv əhəmiyyətə malikdir, xüsusilə bu torpaqlarda meyillik dərəcələri imkan verən, iri massivlər şəklində sahələr dəmyə əkinçiliyi üçün (üzümçülük və bağçılıq), altında istifadə edilə bilər. Bu torpaqlar yayılmış dik yamaclarda təbii bitki zolaqları saxlamaq şərti ilə terraslar düzəltmək məqsədəuyğundur. Həm də burada eroziya prosesinə qarşı mübarizə tədbirləri nəzərdən qaçırılmamalıdır.
Respublikasında kolluqlar altında olan bütün dağ ətəyi sahələri tutur və meşə zonasının aşağı sərhədlərini əhatə edir. Boz - qəhvəyi torpaqlar əsas etibarı ilə, çimli 232
– çəmən bitkiləri altında inkişaf edir. Digər tərəfdən, bitki örtüyü arasında bu torpaqlar üçün xarakterik olan qaratikan, böyürtkən, yemişan və s. kol bitkiləri də rast gəlir. Bu torpaqlar qozvari-dənəvari strukturaya malik olmaqla profillərində çox vaxt müxtəlif böyüklükdə süxur qırıntılarına rast gəlmək olur ki, bunlar yamacların ətək hissələrində daha çox artır. Bundan əlavə təpəli, dalğavari relyef formalarında torpağın səthi zəif və orta dərəcədə çınqıllı daşlarla ortülmüşdür. Dağ boz-qəhvəyi torpaqlar istər narın torpaq qatı və istərsə də humus qatının qalınlığına görə xeyli əlverişlidir. Burada narın torpaq qatının qalınlığı 100– 150sm və daha çoxdur. Humus qatının qalınlığı isə 35- 40sm, bəzən 60sm-ə çatır. Relyef şəraiti və meyillik dərəcələrindən asılı olaraq orta və az qalınlıqlı növləri də nəzəri çarpır. Bu torpaqlar humus maddələrdən xeyli zəngindir. Humusun miqdarı üst qatlarda 5-6 %, tək-tək hallarda 7%- ə çatır. Dağ-meşə qəhvəyi torpaqlardan fərqli olaraq bu topraqların profili boyu humus tədrici azalır ki, bu da həmin torpaqların aqroistehsalat yararlılığını xeyli artırır. Əlverişli bioiqlim və relyef şəraitindən asılı olaraq dənəvari struktura 40-50 sm-ə kimi aydın formasını saxlayır. Boz - qəhvəyi torpaqlarda ümumi humus ehtiyatı həmin torpaqların 100 sm-lik qatında hər hektara orta hesabla 200-350 ton , 50 sm-lik qatında isə 150-200 ton arasında dəyişir. Bu torpaqların münbitlik elementləri içərisində azot da xeyli yüksək (0,18-0,37%), aşağı qatlarda isə 0,06-0,07% arasında dəyişir. Boz-qəhvəyi torpaqlar öz mexaniki tərkibinə görə ağır gillicəli və gillicəlidirlər. Bəzən relyef şəraitindən asılı olaraq orta və yüngül gillicəli növlərinə də rast gəlinir. Bu torpaqların profilində çox vaxt gilləşmə əlaməti olması nəzərə çarpır ki, bu da boz-qəhvəyi torpaqların meşə altında çıxdığını 233
Yüklə 2,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|