Əsərlər Ana dilinin tədrisi metodikası

Ağarəhim                                                                                                     Əsərlər 

 

20 

yələnmələrinə  maksimal  dərəcədə  müsbət  təsir  göstərir.  Hecalarla 

oxu tədricən sözlərin axıra qədər düzgün oxunuşuna, ədəbi tələffuz 

qaydalarının gözlənilməsinə, söziərin mənasının asanlıqla başa dü-

şülməsinə,  qavranılmasına  şərait  yaradır,  oxunun  sürətini  artırır. 

Təhlil-tərkib işinin belə qarşılıqlı əlaqəsi hecalarla oxu bacarıqları-

nı tədricən bütöv sözlərlə oxuya doğru inkişaf etdirir. Deməli, təhlil 

və tərkib hər cür təfəkkür fəaliyyətində mütləq iştirak edən mühüm 

təfəkkür  proseslərindəndir  (M.Məhərrəmov).  Oxu  təlimində  təhlil-

tərkib prosesi şagirdlərin idrakına təsir edir, onları düşünmək, şüur-

lu fəaliyyət göstərmək vəzifəsilə qarşılaşdırır. 

Uşaqları  oxu vərdişlərinə  yiyələndirmək çox çətin və uzun sü-

rən prosesdir… burada görmə, eşitmə, hərəki analizatorların təhlil-

tərkib  formalarının  müxtəlifliyi  iştirak  edir.  (M.V.Matyuxina). 

Müxtəlif mətnlər və çalışmalar üzərindəki müntəzəm məşqlər nəti-

cəsində oxu uşaqlarda tədricən vərdiş halına keçir. Müəllim təqdim 

etdiyi hər hansı materialı oxuyarkən onlarda yaranmış belə vərdiş-

lər  artıq  şüurda  avtomatlaşmış  bir  prosesə  çevrilir.  Beləliklə,  oxu 

şüur  tələb  etmədən  avtomatik  surətdə  cərəyan  edir  (V.İ.Teplov). 

Sözün səs-heca quruluşu və nitqdə sözlərin birləşdirilməsi haqqın-

da anlayış verməyin ən məhsuldar yollarından biri sözlərin hecalara 

və  səslərə ayrılması və  ayrılmış  səslərin hecada,  hecaların  isə  söz-

lərdə  birləşdirilməsidir.  Şagirdlər  həmin  yolun  köməyi  ilə  oxu  za-

manı  bütöv  sözü,  hecanı,  yaxud  onun  hissəsi  olan  səsi  ―görməyi, 

dərk etməyi‖ öyrənirlər. Onlar başa düşürlər ki, səslər sözün və he-

canın elementləridir, lakin bir qayda olaraq ayrılıqda tələffüz edil-

mir (A.S.Abdullayev). 

Sözləri hecalara ayırmağı bacarmaq düzgün oxu vərdişlərinə yi-

yələnməyin  əsas  şərtidir.  ―Sözləri  hecalara  ayırmağı  bacarmayan 

adam  heç  vaxt  düzgün  oxuya  bilməyəcəkdir‖  (L.M.Şvarts).  Lakin 

bu prosesdə, heca heç bir semantik rol oynamır. O, məna bildirmək 

xassəsindən məhrumdur. Söz daxilində hecalara ayırmanın seman-

tik rol oynaması nəticəsidir ki, hecaların sərhədində bəzən tərəddüd 

meydana çıxır. N.İ.Jinkin göstərir ki, nitqin heç bir səsi heca xari-

cində tələffüz edilə bilmir. Lakin o səsin əlaməti, həm də dilin se-

---