Əsil və sadələşdirilmiş məttılər "ÖNDƏr n ə Ş r iy y a t "

D297
siz qılıc  10 aşurun,  paralan!  Aradan  Beyrəgi  götürəlim .  Andan 
sonra Qazan  ilə  11  işüm iz xeyir ola!” -  dedi.
Beyrəgə  kağıd  göndərdilər.  Beyrək  o d a12sında  yigitlərlə 
yeyüb-içirdi.  Aruzdan  adam  gəldi,  salam  13  verdi.
B eyrək  əleyk  aldı.  Ayıtdı:  “Xanım  Aruz  sizə  salam  1 
aydar.  K ərəm   etsün,  Beyrək  gəlsün,  Qazanla  bizi  barış- 
dırsun!”  2“ der.  B eyrək “Xoş  ola!”  dedi.  Atm   çəkdilər,  bindi. 
Qırq yigidlə 3 Aruzun evinə geldi.  Daş Oğuz bəgləri oturarkən 
girib salam  4 verdi.  B eyrəgə A ruz  aydır:  “Bilürm isən,  səni  ni- 
yə  qağırdıq?”  B eyrək  5  aydır:  “N iyə  qağırdınız?”  Aruz  aydır: 
“Həb  şol  oturan  b əg lər  Qazana  6  asi  olduq,  and  içdik” .  M üs- 
h ə f gətürdilər, “Sən dəxi and iç!” —7 dedilər.  “Qazana m ən asi 
olm azam ”  deyü  and  içdi.  Soyladı,  8  aydır:
M ən Qazanın  nem ətini  çoq yem işəm ,
B ilm əzsəm ,  gözüm ə  dursun!
9 Qaraqucda Qazılıq  atına çoq yilmişəm .
B ilm əzsəm ,  mana,  tabut olsun!
10 Yaxşı  qaftanların  çoq  geymişəm ,
Bilm əzsəm ,  kəfənim   olsun!
A la bargah  11  otağm a  çoq girm işəm,
Bilm əzsəm ,  m ana zindan  olsun!
M ən  Qazandan  12  dönm əzəm ,  bəllü  bilgil!  -  dedi.
A ruz  qaqıdı,  qarvayub  B eyrəgin  saqalım  tutdı.  B əglər  13 
B eyrəgə  qıyamadı.
B eyrək  Aruz qaqıduğın  burada  bildi.  Soylamış,  1 aydır:
Aruz,  m ana bu  işi  edəcəgin  bilsəydim,
Qaraqucda  Qazılıq  2  atum a binərdim!
Əgni  bərk  dəm ür donum  geyərdim!
Q ara polad  uz  qılıcım   3  belüm ə  bağlardım!
A lın-başa qunt  işuğum  urardım!
Qarğu d a lı4  altm ış  tutam   sügümi
əlüm ə  alurdım.
A la gözlü  bəgləri  yanım a 5  salırdım!
Qavat,  m ən  bu  işi  duysam,
sana böylə  gəlüm ıiydim ?!
6  Aldayuban  ər tutmaq  övrət  işidir,
Ö vrətindənm i  ögrəndin,  sən  7  bu  işi,  qavat?!  -   dedi
A ruz  aydır:  “M ərə,  h ərzə-m ərzə  söyləm ə,  qanına  8  su- 
sanma;  gəl  and  iç!” -  dedi.  Beyrək aydır:  “Vallah,  m ən  Qazaıı
9 
O ğuzına  başım  qomışam.  Qazandan  dönm əzəm ,  goroksə, 
yüz para ey lə!” -  dedi.  10 Aruz genə  qaqıdı.  B eyrəgin  saqalım 
bəık  tutdı,  bəglərə  baqdı.  11  Gördi  kim sə  gəlm əz.  Aruz  qara 
polad uz qılıcın dartub,  Beyrəgin  12  sağ oyluğın çaldı, qara  qa- 
na  bulaşdı.  Beyrəgin  başı  13  bunlu  oldı.  B əg lər  həb  dağıldı. 
D 298 
H ər  kişi  atlu  atına  bindi.  1  Beyrəgi  dəxi  bindirdilər.  Ardıııa 
adam  bindirib  qucaqladılar.  Qaçdılar,  2  B eyrəgi  odasına  ye- 
tiirdilər.  Cübbəsin  üzərinə  örtdilər.
Beyrək  3  burada  soyladı,  aydır:
Yigitlərim,  yerünüzdən  uru  durun,
4  A ğ-boz  atum un  quyruğını  kəsin,
Arqubeli  Ala  dağdan 5  dünin  aşun,
Aqındılı  görkli  suyı  dəlüb  keçün.
Qazanın  6 divanına çapub  varın.
Ağ çıqarıb  qara  geyün.
“ Sən  sağ ol,  7  Beyrək  öldi”  deyin.
Ayıdınuz:  “Namərd  Aruz  dayından  adam  gəldi.  8  Beyrogi 
istemiş,  ol  doxi  varmış.  Hop  Daş  Oğuz  bəgləri  9  yığnaq  olınış. 
Bilmodik,  yem ə-içm ə  arasında  M üshof gotürdilor.  10  “Qazana 
biz  asi  olduq,  and  içdik.  Gəl,  sən  dəxi  and  iç!”  dedilər.  11  İç- 
mədi.  “M ən  Qazaııdan  dönm əzom ” ,  -  dedi.  Naınərd  dayıfı  qa- 
qıdı,  12  Beyrəgi qılıcladı.  Qara qana bulaşdı,  bunlu oldı.  Yarın  13 
qiyam ət  günindo  mənim  əlüm  Qazan  xanın  yaqasında  olsun,  1 
D299 
m ənim  qanım  Aruza  qorsa!” -  dedi.  Bir dəxi  soylamış,  aydır:
Y ig itlə rim ,2  Aruz  oğlı  Basat  gəlm ədin,
Elim -günim   çapılmadın,
Qaytabanda  3  dəvələrim   bozlatm adın,
Qaraqucda  Q azılıq  atım  kişnətm ədin,

---

Ağca 4 qoyunlarım  m ənrişm ədin.
Ağca yüzlü  qızım -gəlinüm  əkşəşm ədin,
Ağca 5 yüzli  görklimi  Aruz  oğlı  Basat
gəlüb  almadın,
Elüm -günüm   6 çapmadın,
Qazan m ana  yetişsün,
M ənim  qamm  Aruza qomasun.
Ağca 7  yüzlü görklümi  oğlına alı  versün.
A xirət haqqm ı  halal  etsün.
8  Beyrək padşahlar padşahı  Haqqa vasil  oldı,
bəllü  bilsün!  - 9 dedi.
B eyrəgin babasına-anasına  xəb ər oldı.  A ğ  evi-eşigində  10 
şivən qopdı.  Qaza b ən zər qızı-gəlini ağ çıqardı,  11  qara geydi. 
A ğ-boz  atınm  quyruğım   kəsdilər.  Q ırq-əlli  yigit  12  qara 
geyüb-gög  sarmdılar.  Qazan  b əg ə  gəldilər,  sarıqların  yerə  13 
D300 
urdılar.  “B eyrək!”  deyü  çoq  ağladılar.  Q azanın  əlin  öpdilər.  1 
“Sən  sağ  ol,  B eyrək  öldi!”  -   dedilər.  N am ərd  dayın  al  ey- 
ləmiş.  2  Oquyuban bizi  aldılar.  Vardıq,  Daş  Oğuz  bəgləri  sizə
3  asi  olmışlar,  bilm ədik.  M ü sh əf gətürdilər;  biz  Qazana  asi  4 
olduq,  sən  dəxi  bizə müti  ol!  -   dedilər.  And  içdilər.  Beyrək  5 
ətm əgün  basmadı.  A nlara  müti  olmadı.  Dayın  nam ərd  Aruz 6 
qaqıdı,  Beyrəgi  oturduğı yerdə qılıcladı.  Bir oyluğın d ü şü rd i.7 
“Sən  sağ  ol,  xanım,  B eyrək  H aqqa  vasil  oldı;  m ənim   qanım 
Aruza  8  qom asun”, -  dedi, -  dedilər.
Qazan  bu  xəbəri  eşitdi.  D əstm alın  9  əlinə  alub  ökür-ökür 
ağladı.  Divanda  zarhq  qıldı.  H əp  10  anda  olan  bəg lər  ağlaş- 
dılar.  Q azan  vardı,  odasına  girdi;  11  yedi  gün  divana  çıqmadı, 
ağladı  oturdı.
B əg lər yığıldı,  12  divana  gəldi.  Qazanın  qardaşı  Qaragünə 
aydır:  “Qılbaş,  var  13  ayıt,  ağam  Qazan  gəlsün-çıqsun;  bir yi- 
D301 
gid sənin ucundan  1 aramızdan əksildi. H əm  vəsiyyət eyləmiş, 
“M ənim   qanım  q o m ay asa n ,2  alasan”  -   demiş.  Varalım,  düş- 
m əni  haqlayalum,  di!”  -   dedi.  Qılbaş  3  aydır:  “Sən  qarın- 
daşısan,  sən var!”  -  dedi.
Əlhasil,  ikisi  bilə 4 vardılar.  Qazam n  odasına  girdilər.  Sa- 
lam  verdilər.  “Sən  sağ  ol,  5  xanım ,  -   dedilər.  -   Bir yigit  ara-
mızdan  əksildi,  sənin  yoluiıda  baş  6  verdi.  D erəm ,  qanın  ala- 
lım;  həm   sizə  ısmarlamış,  “mənim qamm  alsun”  demiş.  7  A ğ- 
lamaqla  nəsnəm i  olur?  Durı  gəl  yuqarı”  -  dedilər.
Qazan  aydır:  8  “ M əsləhətdir.  Tez  cəbbəxanayı  yüklot- 
sünlər.  H əp  bəg lər həp  binsünlər!”  9  dedi.
Cəm i bəglər bindi; Qazanm Qonur atm çəkdilər, bindi  Bon
10 çalındı,  kos uruldu.  G ecə-gündüz dem ədilər,  yortma oldı.
11 
A ruza  və  cəıni  Daş  Oğuz  bəglərinə  x əb ə r  oldı.  “ İşdə, 
Qazan  g ə ld i” ,  12  dedilər.  Anlar  dəxi  çəri  dərüb,  borı  ağardan 
Q azana  qarşu  gəldilər.  13  Üç  Oq,  Boz  Oq  qarşulaşdılar.  Aruz 
D302 
aydır:  “M ənim   İç O ğuzda  1 qırımım Qazan olsun!”  Əmon  ay - 
dır:  “M ənim   qırım ım  Tərsuzamış  olsun!”  2  Alp  Rüstəm  aydır: 
“M ənim   qırım ım   Ə nsə  qoca  oğlı  Oqçı  olsun!”  -   3  dedi.  H ər 
biri  bir  qırım   gözətdi.  Alaylar  bağlandı,  qoşunlar  4  düzüldi. 
Borılar  çalındı.  Tavullar  dögildi.  Aruz  qoca  5  m eydana  at 
dəpdi.  Q azana  çağırıb  “M ərə  qavat,  sən  m ənim   qırımımsan,  6 
sən  gəl  b ə rü !”  -  dedi.
Qazan  qalqan  yapındı,  siigüsin  əlinə  aldı.  7  Başı  üzorino 
çevirdi. Aydır:  “Məro qavat, muxannatlıq ilo or öldünnok 8 ncco 
olur,  mən  sana  göstoroyiın!”  -   dedi.  Aruz  Qazanın  üzərino  9  at 
saldı.  Qazanı  qılıcladı,  zorro  qodor  kosdirəınodi,  öto  10  kcçdi. 
Növbət Qazana dəgdi.  Altmış tutam ala göndorin  11  qoltuq qısdı, 
Aruza  bir  göndər  urdı.  Köksindon  yalabdaq  12  öto  keçdi.  At 
üzorindon yero saldı. Qarındaşı Qaragünoyo  11 işarot etdi: “ Başın 
D303 
kos!”  -  dedi.  Qaragüno  atdan  cndi.  1 Aruzun  başın  kosdi.
Daş  Oğuz  bogləri  bıını  görüp,  2  lıop  atdan  cndilor.  Qazanın 
ayağına düşdilor, suçların dilodilor,3 olin öpdilər. Qazan suçların 
bağışladı.  Beyrogin  qanın  4  dayısından  aldı.  Aııızun  cvini 
çapdırdı.  Elini-günini  5  yağmalatdı.  Yigit boglor toyum oldı.
Qazan  gög  alan  çom ono  6  çadır  dikdirdi.  Otağın  quıdı. 
Dodəm   Q orqud  golübon  7  şadlıq  çaldı.  Qazi  oronlor  başına 
n ələr goldügiıı  8  aydı-verdi:
Qanı  dedigim   bog  orənlor,
D ünya  m ənim   dcyənlor?
9 Ə cəl  aldı,  yer gizlədi.
Fani  dünya  kiıno  qaldı?

---