Əsmər Sadıq qızı Bədəlova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
238 T əlimdən danışarkən deməliyik ki, bütün fənlərin ekoloji t ərbiyə imkanları mövcuddur. Biologiya, kimya, fizika, əmək t əlimi, rəsm, musiqi, ədəbiyyat fənlərinin imkanları daha ge- ni şdir. Onları aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: -t əbiət -riyaziyyat elmlərinin əsasları üzrə biliklər verm əklə; - daim inkişafda olan texnika və texnologiyalar üzrə bilik v ə bacarıqlar verməklə; -bütün f ənlər daxil olmaqla, əsasən ədəbiyyat fənnin t ədrisində mənəvi saflıq və nəfs toxluğu toxumu əkməklə; - xalq pedaqogikası materiallarına və dini məlumatlara istinad etm əklə. H ər bir fənn müəllimi mövzudan asılı olaraq ya birbaşa, ya da dolayısı yolla bu imkandan səmərəli istifadə etməlidir. M əsələn, dərs zamanı ekoloji sayqısızlıqların təzahürü olan, ümumb əşəri ziyan gətirən kimyəvi, radioaktiv qəzalar, nüvə sınaqları, müharibələr və onların sağalmaz xəstəliklər törətməsi bar ədə həyati faktlara istinad etmək faydalıdır. Ümumyyyətlə, h əyati faktlar, müvafiq şifahi ədəbiyyat nümunələri, müdrik k əlamlar təlim zamanı müəllimin ən yaxın köməkçisi ola bilir. Əvvəldə dedik ki, ekologiya XX əsrin elmidir. Ekoloji t ərbiyə problemi də elmi pedaqogikaya elə ekologiya elmi ilə paralel g əlmişdir. Amma xalqın pedaqoji baxışlarında ekoloji t ərbiyənin tarixi olduqca qədimdir. Əsrlərlə bundan əvvəl xalq insanın yer üzündə qalıb –qalmayacağının ekologiyadan asılı olduğunu duyub dərk etmiş və bu barədə tövsiyələrini vermişdir. Hlbuki, o zaman təbiətə indiki kütləvi təcavüz yox idi. Xalq müdrikliyi t əcrübədən yarandığı üçün həyati reallıqlardan xəbər verən saysız qədər atalar sözü, məsəl, inanc v ə sınaqlar mövcuddur. Həmin nümunələrdə müdriklərimiz torpağa, suya, havaya, ağaclara, quşlara, heyvanlara və s. təbiət nem ətlərinə qayğılı münasibəti ön plana çəkmişlər. Məsələn: Ağac Behiştdən çıxıb, Tək ağacdan bağ olmaz, Yaşıllığı bol ed ən elin qəbristanlığı kiçik olar, Bar verən ağacı kəsməzlər, 239 Bağa baxarsan bağ olar, baxmazsan dağ olar, Susuz yerdə örd ək olmaz, qaz olmaz, Torpaq deyir: öldür məni, dirildim s əni və s. Yaxud inanclar: Günün isti vaxtında suvarma işləri aparmaq olmaz, h ərarətdən bitkiyə xeyir yox, ziyan dəyər, Əncir ağacını kəsən günaha batar, Tut ağaçını kəsməzlər, ehsanlıqdır, Pişiyi öldürməzlər, quş yuvasını dağıtmazlar, yör əsi pis gələr, Ahunu öldürən xeyir tapmaz, Yuvadan qaran- quş balası götürənin dili lal olar, Balalı heyvanı ovlamazlar, Çox ov vuranın evində bərəkət olmaz və s. Ekolji t ərbiyə işində dini fikir və müddəalar da ən yaxşı vasit ələrdəndir. Dini etiqada görə, külli kainatda nə varsa, hamısı, o cümlədən ağaclar, otlar, heyvanat Böyük Yaradanı t əsbih etməkdədir (anmaqdadır). Bir ağac kəsən insan Ulu Xaliqi zikr ed ənin birini azaltmış olur və günaha batır. Bir ağac əkən insan isə onun əksini edir və savab qazanır. Axı Yer üzü Allah t əalanın insanlara yaşayış yeri olaraq bəxş etdiyi ən göz əl hədiyyədir. O Allah ki, sizin üçün yer üzünü döşədi, göyü is ə tavan yaratdı, göydən yağmur endirdi və onun vasitəsi ilə müxt əlif meyvələrdən ruzilər yetişdirdi (“Əl Bəqərə” surəsi, 22-ci ay ə). İslama görə, həm də heyvanlara zülm etmək günahdır. Heç bir heyvan insan q ədər zülmkar və kobud deyil. Dind ən danışmışkən, mövzu ilə bağlı İslam Peyğəm- b ərinin (S) kəlamlarına diqqət yetirək. O, yaşıllığa və dənizə baxmağın ibadət olduğunu söyləmişdir. Burada söhbət düşü- n ərək baxmaqdan, baxıb dənizin də yaşıllığın da gözəlliyini və h əyati əhəmiyyətini dərk etməkdən gedir. Peyğəmbər Əley- hiss əlam həmçinin buyurmuşdur: - Yararsız qalmış bir yeri cana gətirən adam bəri başdan savab qazanmış olur. - Bir adamın əkdiyi ağac nə qədər bar verərsə, o adam o q ədər savab qazanar. 240 - Yolun ortasına düşmüş daşı götürüb kənara atan, yolu sahmana salan adam savab qazanar. - Kim daşqınların, sel sularının qarşısıni alırsa, yanğınları söndürürsə, şəhidlərin qazandığı savab qədər savab qazanır. -Heyvanlara əziyyət verməyi qadağan edirəm. -Allah l ənət eləsin ağac kəsənə. - Əlinizdə bir fidan olsa və bir az sonra Qiyamət qopacağını bilsəniz, yenə o fidanı əkin. -Ziyan ver ən canlılardan başqa hər hansı bir canlını öldürm ək qadağandır. Adi danışıqda biz “ana təbiət”, “ana vətən”, “ana yurdun” ifad ələrini işlədirik, amma fərqinə varırıqmı niyə belə deyirik? Onda Peyğəmbər Əleyhissəlamın kəlamına diqqət yetir ək: - Yer üzünü qoruyun, çünki o, sizin ananızdır. B əli, ana övladlarına heç vaxt etinasız olmur, ögey münasib ət bəsləmir, canını ondan əsirgəmir; ancaq ana övladından gördüyü nankorluğunun üstündən keçə bilir.. Yer üzü d ə belədir. O bizim anamızdır. Hər kəsin bir anası olduğu kimi, sığınacaq bir Yerimiz var. Gedəcək başqa m əkanımız, bizi bəsləyib yaşadacaq başqa vətənimiz yoxdur. Günahlarımızı başa düşəcəyimiz təqdirdə o da anamız kimi bağışlayandır; yəni ona vurduğumuz yaraları sağaltmağa çalışsaq, sağalandır. Torpağın ana olması haqqında fikir İslamdan 6500 il əvvəl ulu babalarımız olan qədim Şumer mənbələrində, daha sonra “Avesta”da deyilmişdir: Tum (toxum) körpə baladır, torpaq ona isti süd ver ən anadır. Həm də tum özünün doğur- duğu körpə balasına ağca süd verən anadır (Şumer mətnlə- rind ən. Mənbə: E.Əlibəyzadə. Azərbaycan xalqının mənəvi m ədəniyyət tarixi. Bakı. “Gənclik”, 1998. Səh.68). Qeyd etdik ki, ekoloji t ərbiyə iki əsas yolla –təlim prosesind ə və sinifdənxaric –məktəbdənkənar işlər vasitəsi ilə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|