Etimoloji nedir ne değİLDİr ve iSİmden iSİm yapan +ay /+ey eki ÜzeriNE
Yüklə 351,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Halk etimolojisi
- Verigo üzümü
- Malatya
- Etimoloji nasıl yapılmalı
Etimoloji Nedir - Ne Değildir ve… 48 Kadın göğsü Türkçede emig Moğolcada ise kököl şeklindedir. Aynı memeden süt emen kişilere Türkçede emigdeş, Moğolca ödünçlemeden yapılan şekline de kököldeş ~ kökeldeş denilir. Ancak kelimenin Moğolca kökenine dikkat edilmeyince kököldeş’i köñüldeş okumak tehlikesi vardır. Türkçede “konuşmak, yüksek sesle konuşmak” anlamındaki alakır- fiili Uygurca metinlerden Dede Korkut’a kadar kullanılmıştır. Dede Korkut’ta:
ses olaylarına dikkat edilmezse Hasan Eren hocamızın Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü ’nde yaptığı gibi (278b) kelimenin Türkçe lakır- fiil kökünden getirildiğini görürüz. Fakat hepimiz de biliriz ki Türkçede l- ön sesi ile başlayan kelime yoktur. Yine Göktürk: kübrüg > Uygur: küvrüg > Kıpçak küvrüv kelimesi Kutb’un Husrev ü Şîrîn mesnevisinde A. Zajaczkowski tarafından körü okunmuş ve bu şekil de Sir Gerard Clauson tarafından EDPT (690b- 691a)’daki küvrüg maddesinde “Qutb 103 körü” olarak zikredilmiştir. Benim burada vurgulamak istediğim etimoloji işinin çok ciddî bir iş olduğunu, mesleği Türk Dili ve Edebiyatı olan kişilerin bile (ben de dahil olmak üzere) bu konularda yanılma paylarının olabileceğini belirtmektir.
Etimoloji biliminin en yaygın kolunun adı uydurmaya, yakıştırmaya ve benzetmeye dayanan “Halk etimolojisi”dir. Kıbrıs ağzından iki örnek verelim: Şeftali kebabı: İç yağına sarılıp kızartılarak pişirilen bu kebab cinsini ilk yapan kişi Şef Ali isimli biri imiş. Bu yüzden bu kebabın adı, benzetme yolu ile, Şef Ali’den Şeftali’ye dönüşmüş.
etmişler ve adam üzümü yerken “nasıl buldunuz?” diye sormuşlar. Ağzı üzüm dolu olan İngiliz kendi dili ile Very good “çok iyi” demiş ama karşısındaki kişi kelimenin telâffuzunu Verigo olarak duyduğu için bu üzümün adı Kıbrıs’ta Verigo üzümü olarak kalmış. Türkiye Türkçesinden de halk etimolojisi örnekleri verelim: Konya: Rivayete göre bir şeyhin iki müridi uçuyorlarmış. Yeşillikler içerisinde bir yer görmüşler. Müridin birisi diğerine “Ne safalı yer. Kon ya mübarak” demiş. Böylece Rumca İkonia’dan gelen yerin adı Konya şeklinde Türkçeleştirilivermiş. Sertkaya, Osman Fikri 49
Balat: Evliya Çelebi seyahatnâmesine göre İstanbul’un Balat semtinin adı Türkçe “Bal at!” söyleyişinden geliyormuş. Ama bu semtin bulunduğu bölgenin Bizans devrinde bataklık olduğunu ve bataklığın da balateus kelimesi ile karşılandığını öğrendiğimizde Rumca bu yer adının Türkçe ile açıklaması havada kalır. Ayrıca bu kökten hâlâ yaşayan kelimelerin Meselâ Macaristan’daki Balaton Gölü’nün adının anlamının “Bataklık Gölü” olduğunu öğrenince insan şaşırır kalır.
getirerek Rumca Malateus’u halk etimolojisi ile açıklamış oluruz. Anihtari: Söz Rumcadan açılmışken açmak “anohton” kökünden türetilen anihtari kelimesinin sonundaki -i sesinin Rumca kelimenin aslî sesi olduğunu bilmeyen bir türkologun Süheyl ü Nevbahar’ı okuturken anıhtarı
gibi bir mısrada geçen -ı sesini akkuzatif eki diye açıklamak tehlikesi vardır.
yazıtlarında kutay okunan kelimeyi kut+ay şeklinde ayırarak “kutlu, uğurlu ay” şeklinde anlamlandırmıştı. Bu kelimenin doğru okuma ve anlamlandırılması M. Ölmez tarafından -o- ile okunup, Çince kotay “ipekli kumaş” şeklinde düzeltilmişti.
Ankara’da Mantıcı dükkânı açmış. İstemiş ki dükkânına İngilizce okuyabilen turistler de gelsin. Bu yüzden de tabelasına Mantıcı kelimesinin İngilizcesini yazdırmak istemiş. Türkçeden İngilizceye sözlüğe bakmış. Mantı kelimesini bulamamış ama Mantık kelimesini bulmuş. Karşısında da İngilizca Logic (okunuşu: lojik) kelimesini görmüş. Adam Mantık kelimesinden son ses olan -k sesini atmış. Logic kelimesinden de son ses olan -c’yi silince geriye Mantı kelimesinin karşısında İngilizce Logi keli-mesi kalmış. Buna Türkçe meslek adı yapan -ci ekini de ekleyince Türkçe Mantıcı’nın İngilizce karşılığı olan Logici kelimesini elde etmiş ve tabelasına da Logici = Mantıcı yazdırmış. Türk Dil Kurumu başkanlarından Prof. Dr. Şükrü Haluk Akalın bu levhayı gördüğünde bu iş yerine girerek Logici kelimesinin ne anlama geldiğini sormuş. İşyeri sahibinin yukarıdaki açıklamasını dinleyince nutku tutulmuş ve “Açıklamanız için sağ olun.” diyerek kendisini Logici’den dışarıya zor atmış.
“köken bilimi, köken bilgisi” demektir. Dilimize Fransızca üzerinden giren etymologie kelimesinin yapısı Grekçe etimo(n) + logos’a dayanır. Dilimizde kullandığımız bir kelimenin menşeini, kökenini Yüklə 351,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|