EvrimTeorisi indd

Evrim Teorisi'nin Ortaya Konması

105

bu özellik sonraki nesillere aktarılıp türün özelliği olmuştur. 

Lamarck’ın bu yaklaşımı türlerin oluşumunu doğal seleksiyon 

temelinde açıklayan Darwin’inkinden farklıdır. Örneğin Dar-

winci tarzda uzun boyunlu zürafaları açıklamaya kalkan biri; 

önce kısa boyunlu zürafaların olduğunu, bazı uzun boyunlu 

varyasyonlar (çeşitliliğin içinde bir tip) oluşuverdiğini ve bu 

uzun boyunlu zürafaların daha iyi beslenebilmelerinden do-

layı, yani daha avantajlı olmalarından dolayı yaşadıkları, kısa 

boyunlu olanların ise doğal seleksiyon sonucunda yok olduk-

larını söyler.

224

 Lamarck’ın anlatımında çevresel değişiklikler 

öncedir, bunlar canlıdaki değişime sebep olur. Darwin’de ise 

rastgele varyasyonlar önce vardır, doğanın düzenleyici etkisi 

olan ‘doğal seleksiyon’ sonra devreye girer.

Mendel’in ve Weismann’ın çalışmaları, Lamarck’ın Evrim 

Teorisi’nin kalbi olan sonradan kazanılan özelliklerin aktarıl-

ması fikrinin yanlışlığını gösterdi. Weismann ünlü deneyinde, 

farelerin kuyruklarını kesti ve birçok nesilde devam ettirdiği 

bu uygulamanın farelerde hiçbir değişikliğe sebep olmadı-

ğını gösterdi.

225

 Lamarckçılar’ın sonradan kazanılan özellik-

lerin aktarılabildiğini göstermek için yaptıkları tüm deneyler 

sonuç vermedi. Genetik biliminin ve embriyolojinin bilinen 

tüm çalışmaları çevresel faktörlerin, üreme hücrelerindeki ge-

netik koda etki etmeyeceğini ve embriyonun (yeni canlının), 

bu genetik koda göre gelişeceğini göstermiştir. Binlerce yıl-

dır sünnet olan Yahudilerin çocuklarının sünnetsiz doğması 

ve eskiden beri ayaklarını özel ayakkabılarla sıkan Çinli ka-

dınların çocuklarının normal boyutta ayaklarla doğması da 

Lamarckçı kalıtım modelini yanlışlayan veriler olarak göste-

rilmiştir. Darwin de sonradan kazanılan özelliklerin aktarıla-

bileceğini düşünüyordu ama bu mekanizma, onun teorisinde, 

224  Philip Kitcher, Abusing Science The Case Against Creationism, s. 8.

225  Theodosius Dobzhansky, Evolution, Genetics and Man, s. 78.

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

106

Lamarck’ta olduğu kadar önemli değildi. Yeni-Darwinizm’in 

ise -günümüzde ‘Evrim Teorisi’ ve ‘Darwinizm’ denilince an-

laşılan odur- en önemli özelliklerinden biri, sonradan kazanı-

lan özelliklerin aktarılmadığı bir evrim modelini savunmasıdır. 

Darwin, Lamarck’tan 50 yıl sonra ‘Türlerin Kökeni’ adlı 

eserini (1859) yazdıktan sonra Lamarckçılık, yepyeni format-

larla savunulmaya devam etti. Ancak 20. yüzyılın ilk yarı-

sında genetikteki ilerlemeler Yeni-Lamarckçılığın ilerlemesini 

durdurdu. Darwin’in doğal seleksiyon fikrini rastgele, kör bir 

mekanizmaymış gibi savunanlara karşı Lamarckçılık, canlı-

nın çevresel faktörlere tepki verdiğini ve kendine içkin özel-

liklerle evrildiğini savunuyordu ki bu yaklaşımı daha ‘ümit-

var’ bir yaklaşım olarak değerlendirenler oldu: Hayat, doğanın 

içinde cevap veren aktif bir unsurdu, çevresel faktörlere karşı 

pasif bir konumda değildi. 

Bazı Marksistler, Evrim Teorisi’ni birçok yönden destek-

leseler de, ‘doğal seleksiyon’ fikrini kapitalizme yakın bulu-

yorlar ve güçlünün ayakta kalmasını söyleyen bu fikre karşı 

Lamarck’ı destekliyorlardı.

226

 Bu da ilerleyen sayfalarda görü-

lecek olan, bilimsel yaklaşımın siyasal ideolojiden ve sosyolo-

jik ortamdan bağımsız değerlendirilemeyeceğinin, sosyolojik 

unsurların bilimsel çalışmanın yapıldığı ortamı (paradigmayı) 

etkilediğinin sayısız örneklerinden biridir.

Lamarckçı kalıtımın delilden yoksunluğuna rağmen uzun 

süre savunulmasının en önemli nedenlerinden biri, ‘doğal se-

leksiyon’ fikrinin karşılaştığı güçlüklerden kaçınarak Evrim 

Teorisi’ni savunmak içindir. Bergson ve Spencer gibi ünlü 

felsefeciler; George Bernard Shaw gibi ünlü bir edebiyatçı; 

Carl von Nageli, Baldwin, Agassiz, Morgan, Eimer, Cope gibi 

ünlü bilim insanları ve düşünürlerle daha birçok etkili isim 

226  Peter J. Bowler, Doğanın Öyküsü, çev: Meltem Mater, İzdüşüm Yayınları, İstan-

bul, (2002), s. 150-151.

---

Evrim Teorisi'nin Ortaya Konması

107

Lamarckçılıktan derinden etkilenmiştir.

227

 Spencer, sonradan 

kazanılan özellikler eğer Lamarck’ın dediği gibi aktarılamı-

yorsa evrimin doğru olamayacağını söyledi. 

ERASMUS DARWIN

Erasmus Darwin (1731-1802), ‘Evrim Teorisi’ ismiyle bü-

tünleşmiş olan Charles Darwin’in dedesidir ve eserlerinde 

torunundan önce canlıların evrim geçirdiğini savunmuştur. 

Onun eserleri, kendi döneminde özellikle Alman doğa felsefe-

cilerinin ilgisini çekmiştir. Ama modern zamanlarda, Charles 

Darwin’in dedesi olması onun asıl ilgi çekme sebebi olmuştur. 

Erasmus Darwin, Lamarck ile aynı dönemde, hatta ondan bir-

kaç yıl önce, onunkilere çok benzer fikirleri savunmuştur. O 

da, Lamarck ve 18. yüzyılın birçok düşünürü gibi daha basit 

olan canlıların ‘kendiliğinden türeme’ yoluyla oluştuklarını sa-

vunuyordu. Lamarck ile asıl önemli benzerliği, canlıların çev-

reyle etkileşim sonucunda yeni özellikler kazandıklarını ve bu 

özellikleri sonraki nesillere kalıtım yoluyla aktardıklarını söy-

lemesidir. Erasmus’un 1794 yılında yazdığı ve en önemli eseri 

olan ‘Zoonomia’da, sonradan kazanılan özelliklerin aktarılma-

sının evrimdeki rolüne ilişkin sözlerini Osborn, bu yaklaşı-

mın ilk ifade edilmesi olarak göstermektedir.

228

 

Erasmus’un yaklaşımında canlının evriminde kendi çabası 

önemlidir. Açlık, susuzluk ve benzeri durumlara karşı gösteri-

len tepkilerle, zevk ve acı gibi unsurlardan doğan çabalar can-

lının gelişmesini ve yeni özellikler kazanmasını sağlar, sonra 

bunlar yeni nesillere aktarılır. Erasmus’un yaklaşımları, can-

lıların ortak bir atadan gelmiş olabileceğini söylemesi açısın-

dan önemlidir. O, insanın maymunla ortak bir atadan gelmiş 

227  Peter J. Bowler, Evolution The History of an Idea, s. 244-256.

228  Fairfield Osborn, From The Greeks to Darwin, s. 142-144.

---