EvrimTeorisi indd

Evrim Teorisi'nin Değerlendirilmesi

193

sahiptir. Önemli olan, bilim insanının ortaya koyduğu hipotez 

veya teorinin sınamaya açık olması, yanlışlanma imkânının 

bulunmasıdır; bilimselliğin gerçek ölçütü budur. Yanlışlanan 

teori, ya düzeltilir ya da bir kenara bırakılır. Başarılı bir bi-

limsel teori, apaçık şekilde ortaya konan, mümkün olan en 

çok şekilde yanlışlanma imkânı tanıyan ve buna rağmen yan-

lışlanamayan teoridir. Deneme, yanılma ve düzeltme şeklinde 

ilerleyen bilimsel araştırmalar daha sofistike olabilirler, ama 

Popper’a göre nihai olarak doğrulama (tümevarım sorunu ne-

deniyle) mümkün değildir. Bilimsel önermelerin mutlak ola-

rak iki şartı yerine getirmesi gerekir; bunlardan birisi mantı-

ğın temel ilkelerinden ‘çelişmezlik koşulu’nu gözetmesi, diğeri 

‘yanlışlanabilirlik koşulu’nu sağlamasıdır.

399

Popper, Darwin’in Evrim Teorisi’ne karşı özel bir ilgi duyu-

yordu. Herbert Spencer’ın hatırası için Oxford Üniversitesi’nde 

düzenlenen ‘Evrim ve Bilgi Ağacı’ (Evolution and The Tree 

of Knowledge

) isimli bir ders verdi. Popper’ın ilgisinin en 

önemli sebebi ise, kendi ifadesine göre, bilimsel bilginin de-

neme ve yanılmayla ilerlediğine ilişkin bilim felsefesindeki 

görüşünün; Darwin’in uyum sağlayamayan türlerin elendi-

ğine dair görüşüne benzerliğidir.

400

 Popper’a göre önce te-

ori ortaya atılır, Darwin’e göre ise önce varyasyonlar oluşur; 

Popper’da yanlışlamayla eleme olur, Darwin’de ise doğal se-

leksiyon elemeyi yapar. 

Popper, ilk olarak ‘Tarihsiciliğin Sefaleti’ (The Poverty of 

Historicism

) isimli eserinde, Evrim Teorisi ile ilgili epistemolo-

jik sorunları irdeler. Yeryüzünde hayatın veya insan toplumu-

nun evriminin, özel bir tarihi sürece karşılık geldiğini, ancak 

bu sürecin betimlenme tarzının bir kanun değil, sadece tekil 

399  Karl R. Popper, Bilimsel Araştırmanın Mantığı, s. 114-115.

400  Karl R. Popper, Darwinism as a Metaphisical Research Program, (ed: Michael 

Ruse, ‘But is it Science’ içinde), Prometheus Books, New York (1996), s. 144.

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

194

bir tarihi önerme olduğunu söyler. Şu ya da bu şekilde for-

müle edilen bir kanunun, bilim tarafından ciddi bir biçimde ele 

alınmadan önce yeni örneklerle test edilmesi gerektiğine dik-

kat çeker. Fakat Evrim Teorisi’nde sadece özel bir tarihsel dö-

nem ile sınırlı kalındığından; bir evrensel hipotezi test etmeyi 

ve de bilim tarafından kabul edilebilir bir doğa yasası bulmayı 

ümit edemeyeceğimiz sonucuna varır.

401

 Popper, daha sonra bu 

konuyu özel olarak ele aldığı makalesinde, Darwinizm’in test 

edilemeyeceğini (yanlışlanamayacağını), bu yüzden bilimsel-

liğin kriterlerini karşılamadığını ve “metafizik bir araştırma 

programı olduğunu” belirtir.

402

 

Popper, Mars’ta üç tür bakteri bulursak, Darwinizm’in yan-

lışlanıp yanlışlanamayacağını sorduğumuzda, cevabın ‘yan-

lışlanmayacağı’ olduğunu söyler; çünkü bu var olan türle-

rin, mutasyona uğramış evvelki türlerin adapte olmuş yegâne 

formları olduğunu söyleyebiliriz. Aynı şeyi Mars’ta tek bir 

tür bakteri de bulsak, herhangi bir başka sayıda bakteri veya 

başka canlı organizma bulsak da söyleyebiliriz. Bu da bize, 

Evrim Teorisi’nin, hiçbir şekilde yanlışlanamayacak ve hiç-

bir şeyi öngörmeyecek şekilde formüle edildiğini gösterir.

403

 

Bir teorinin bilimsel kriterlere uygunluğunu, mümkün oldu-

ğunca yanlışlanmaya açık bir şekilde iddialarını belirtmesine 

ve öngörüde bulunarak kendisini tehlikeye atmasına bağlayan 

Popper’ın yanlışlamacı yaklaşımın kriterlerini, Popper’ın be-

lirttiği gibi Evrim Teorisi’nin karşıladığı söylenemez.

 404

Popper Evrim Teorisi’ne getirdiği eleştirilerinin bir kıs-

mını sonradan geri çekmiştir. Önceden Darwinizm’in, ‘du-

rumsal mantık’ (situational logic) uyguladığını söylemişti. 

Darwinci yoruma göre, türlerin içinde çeşitliliğe yol açan bazı 

401  Karl R. Popper, Tarihsiciliğin Sefaleti, s. 113.

402  Karl R. Popper, Darwinism as an Metaphysical Research Program, s. 144-145.

403  Karl R. Popper, Darwinism as an Metaphysical Research Program, s. 147.

404  Karl R. Popper, Bilimsel Araştırmanın Mantığı, s. 168-170.

---

Evrim Teorisi'nin Değerlendirilmesi

195

değişiklikler (varyasyonlar) olur, bu varyasyonlardan bazısı do-

ğal seleksiyonla seçilir, bazıları yok olur. Bu yorum, türlerin 

oluşumu için bir süreç tarifi yapar; fakat gözlemlediğimiz, bu 

sürecin sonucudur. Söylenen “Çevreye uyum sağlayanın ya-

şadığıdır”, fakat “Yaşayan kim” diye sorarsak bu sorunun ce-

vabı da “Çevreye uyum sağlayan” şeklindedir. Popper, duruma 

göre uygulanan bu mantığın bir totoloji olduğunu söylemişti.

405

 

Popper önceden bu tarzda bir totolojinin yanlışlanabilmesine 

olanak olmadığını söylemişti. Sonra ise doğal seleksiyonla il-

gili açıklamaları totoloji olarak değerlendiren bu yaklaşımı-

nın hatalı olduğunu ifade etti. Gerçekten de doğal seleksiyo-

nun bazı türleri seçerken bazı türlerin yok olduğu çok açık 

gözlenenen bir olgudur, bunda totoloji olarak değerlendirilebi-

lecek bir şey yoktur. Fakat asıl büyük soru, önceden belirtti-

ğim gibi, mutasyon ve doğal seleksiyon ikilisinin canlılardaki 

görme, uçma, ışık üretme gibi özelliklerin oluşumunu açık-

layıp açıklamadığıdır. Doğal seleksiyonun bazı türleri seçer-

ken bazılarının yok olduğu çok iyi gözlenen bir olgu olmakla 

beraber, bu husus gözlenememektedir. Popper’ın evrim hak-

kındaki söyledikleriyle ilgili yaptığı düzeltmeyi okuduğumda; 

Popper’ın, Evrim Teorisi’nin yanlışlanabilirlik kriterini karşı-

lamadığıyla ve ‘metafizik bir araştırma programı olduğu’ ile 

ilgili beyanında bir düzeltme yapmadığı kanaatine varıyorum. 

Doğal seleksiyonun var olmasıyla Evrim Teorisi’nin belirttiği 

şekilde canlıların tarihinin açıklanması arasındaki büyük farka 

dikkat edilmelidir. Burada bilim felsefesi açısından önemli bir 

husus ‘yanlışlanabilirlik’ kriterinin ne kadar geçerli olması 

gerektiğidir. Aslında tarihsel olarak başarılı olan birçok teori 

başlangıçta yanlışlanıyormuş gibi gözükmesine rağmen mu-

hafaza edilmesi sayesinde günümüze ulaşmıştır. 

405  Karl R. Popper, Darwinism as an Metaphysical Research Program, s. 145.

---