27
mərkəzlər əlilliyi olan uşaqların müalicəsi sahəsində mövcud olan ciddi çatışmazlıqları aradan
qaldırmaq üçün xeyli iş görürlər.
Lakin bu mərkəzlərin bir sıra problemləri də mövcuddur. Əksər mərkəzlərin şəhərlərdə (əsasən
Bakı, Sumqayıt və Gəncə və bu şəhərlərə yaxın olan ərazilərdə) yerləşməsi
səbəbindən az qisim əlil
uşaqlar belə xidmətlərdən yararlana bilirlər. Bundan əlavə, mərkəzlərin fərqli reabilitasiya
metodologiyalarından istifadə etməsi, onların fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi və keyfiyyətinin
təmin edilməsini çətinləşdirir. Həmin mərkəzlər yalnız donor vəsaiti hesabına
maliyyələşdirildiyindən, onların fəaliyyətinin davamlı olmasında problemlər yaranır. Mərkəzlərin
təbliğatının zəif olması əlil uşaqları olan valideynlərin belə mərkəzlər barədə məlumatsızlığına
səbəb olur. Sorğuda iştirak edən valideynlərin təxminən 5%-i xidmət göstərən mövcud müəssisələr
arasında tanıdıqları reabilitasiya mərkəzlərini sadaladılar. Direktor və müəllimlərin böyük
əksəriyyəti isə bu mərkəzlər barədə məlumatsız olduqlarını bildirdilər
.
Əksər mərkəzlərin heyəti əlillər üçün peşəkar mütəxəssis hazırlansa da onların bu sahədə işləmək
üçün müvafiq təhsil sənədləri yoxdur. Tədqiqatların təhlili göstərir ki, bu mərkəzlər müxtəlif
müalicə metodologiyalarından istifadə edirlər, bu isə onların fəaliyyətinin qiymətləndirilməsini və
keyfiyyətinin təmin edilməsini çətinləşdirir. Həmin mərkəzlərdə bu xidmətlərin göstərilməsi barədə
məlumatlar əhali arasında yayılmamışdır. Əlaqələndirmə işi zəif olduğundan həmin mərkəzlərin
davamlı fəaliyyət göstərməsi çətinləşir.
TPPK-lar özlərini alternativ xidmətlərə yönəldən mənbə kimi təqdim edirlər. Mövcud
qanunvericiliyə uyğun olaraq, həmin komissiyalar ƏU-a və onların ailələrinə zəruri xüsusi
xidmətlər, habelə məşvərətçi və məsləhətçi xidmətləri göstərməlidirlər. Reabilitasiya mərkəzləri ilə
müqayisədə TPPK-lar barədə əlil uşağı olan hər bir valideyn məlumatlıdır. 51 direktordan 17-si,
ƏU-ın sorğuda iştirak edən valideynlərinin yalnız 17%-i, müəllimlərin isə 21%-i TPPK xidmətləri
barədə xəbərdar olduqlarını bildirdilər. Məlumatdan göründüyü kimi, hələ də respondentlərin
əksəriyyəti TPPK-ların vəzifə və səlahiyyətləri haqqında heç bir məlumata malik deyildir Eyni
nəticələr tipik uşaqların valideyn və müəllimləri ilə aparılan müzakirələr əsasında da aşkar edildi.
Tədqiqatın nəticələrindən məlum oldu ki, aztəminatlı ailə kateqoriyasına daxil olmayan ailələr
TPPK-nın xidmətləri barədə daha az məlumatlıdırlar.
Mürəkkəb cədvəl: ailə gəliri və TPPK barədə məlumatların əlaqəsi
Ailənin aylıq gəliri
(AZN)
Sizin
Pedaqoji-
psixoloji-tibbi
komissiya
haqqında
məlumatınız varmı?
Cavabların
sayı
Cavabların
faiz nisbəti
50 AZN-dən az
Hə
39
83,0
Yox
8
17,0
50 – 100 AZN
Hə
86
57,0
Yox
65
43,0
100 – 150 AZN
Hə
153
63,2
Yox
89
36,8
150 – 200 AZN
Hə
125
53,6
Yox
108
46,4
250 AZN və daha
çox
Hə
74
50,0
Yox
74
50,0
28
Maraqlıdır ki, məlumata uyğun olaraq, ayda 50 AZN-dən az pul qazanan ailələr TPPK-nın
xidmətləri barədə daha çox məlumata malikdir. Bunun səbəblərindən biri odur ki, aztəminatlı
ailələrin əlil uşaqlar üçün xidmətlərə ehtiyacı var. Bundan əlavə, komissiyanın təsdiq etdiyi sənədə
əsasən ailə dövlət yardımı ala bilər: Digər tərəfdən bu məlumatdan görünür ki, imkanlı ailələrin
uşaqları təhsil almırlar, çünki həmin ailələr öz əlilliyi olan uşaqlarına təhsil verə bilmək üçün
komissiyadan müvafiq göndəriş almalıdırlar. Yuxarıdakı cədvəldən göründüyü kimi, ayda 250
AZN-dən çox məbləğdə gəliri olan ailələrin ƏU-larının üçdə biri məktəbə getmir
35
, ayda 50 AZN-
dən az məbləğdə gəliri olan ailələrinin böyük əksəriyyətinin ƏU-ları isə təhsilə cəlb edilir.
Bundan əlavə, tədqiqat nəticəsində məlum oldu ki, valideynlərin təhsilinin səviyyəsi və
komissiyanın xidmətləri barədə bilikləri arasında heç bir əhəmiyyətli asılılıq yoxdur. Yuxarıda
verilmiş cədvəldən göründüyü kimi
36
, valideynin komissiya haqqında məlumata malik olması
təhsilin səviyyəsinə təsir göstərmir: natamam orta təhsilli valideynlərin 45,7%-i, tam orta təhsilli
valideynlərin isə 61,3%-i, ali təhsillilərin 60%-i TPPK-ları haqqında məlumata malik olduğunu
bildirdi. Göründüyü kimi, komissiyalar barədə məlumatlılıq təhsilin səviyyəsi ilə deyil, ailənin
təminatlılıq baxımından fərqlidir.
Buna baxmayaraq, respondentlərin böyük əksəriyyəti (müvafiq olaraq 88%-i, 87%-i və 92%-i)
TPPK-nın müəyyən səlahiyyətə malik olduğunu təsdiq etdilər. Buna səbəb, maraqlı tərəflərin
əksəriyyətinin komissiyaların vəzifə və səlahiyyətləri barədə tam məlumata malik olmaması ilə izah
etmək olar. Respondentlərin bildirdikləri rəylərə əsasən, hətta insanlar TPPK-nın mövcud olduğunu
bildikləri halda belə, TPPK-nın göstərdiyi xidmətlər barədə məlumatlı deyillər. Valideynlər və
müəllimlərin əksəriyyəti TPPK-ları “şəhadətnamə verən müəssisə” kimi təsvir etdilər. Valideynlərin
az qismi müvafiq mövzu üzrə TPPK-ların göstərdikləri məşvərətçi və məsləhətçi xidmətlərindən
bəhrələndiyini bildirdi. Sorğuda iştirak edən müəllimlər və bu sahədə çalışan QHT nümayəndələri
bildirdilər ki, əksər hallarda TPPK-nın yanaşması yeni tələblərə cavab vermir. Bundan əlavə, bəzi
valideynlər bildirdi ki, uşaqların vəziyyətinin qiymətləndirilməsi zamanı bürokratik maneələrə və
əngəllərə rast gəlirlər
4-cü cədvəl. Mürəkkəb cədvəl: təhsil pilləsi və TPPK barədə
məlumatların əlaqəsi
Sorğu iştirakçısının
təhsilinin səviyyəsi
TPPK
haqqında
məlumat
Cavabların
sayı
Cavabların
faiz nisbəti
İbtidai
Hə
6
35,3
Yox
11
64,7
Natamam orta
Hə
37
45,7
Yox
44
54,3
Orta
Hə
263
61,3
Yox
166
38,7
Peşə
Hə
68
55,7
Yox
54
44,3
Texniki
Hə
50
67,6
Yox
24
32,4
Ali
(bakalavr
mərhələsi)
Hə
48
59,3
Yox
33
40,7
Ali
(magistr
mərhələsi)
Hə
5
29,4
Yox
12
70,6
35
Qeyd etmək lazımdır ki, bunun səbəblərindən biri təhsil xidmətlərinin çatışmazlığı ilə izah edilə bilər. Lakin məhz bu halda bizim
məlumatların təhlilləri bir-birini tamamlayır: daha çox pul qazanan ailələr TPPK haqqında heç nə bilmirlər və onların uşaqları təhsil
almır. Bunun mümkün səbəblərindən birini yoxsul ailələrlə müqayisədə varlı ailələrin utanc hissinin daha böyük olması ilə izah
etmək olar.
36
İbtidai və ali (magistratura) təhsil alan valideynlərin cavabları statistik əhəmiyyət kəsb etmir, çünki müvafiq sorğu iştirakçılarının
sayı həddindən artıq azdır.