Eylül 2016 İstanbul/Türkiye
Yüklə 4,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
158 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî yerinde de sufilerin ayetlerle ilgili yorumlarından bahsederken tefsir kavramı- nı kullanmak suretiyle tarafını biraz daha belirginleştirmektedir. 6 Ondan son- ra yazılan Tefsir Usulü eserlerinde sufilerin bu yorumlarına tefsir demeyen yok gibidir. Son yüzyıllarda ise bunun bir sorun olmaktan çıktığını görüyoruz. Kanaatimizce olması gereken de budur; zira fıkıh, kelam, felsefe vs. uleması- nın Kur’an ayetlerine getirdikleri yorumlar ne kadar tefsirse mutasavvıfların yorumları da o kadar tefsirdir. Onların tefsirlerinde hem isabetli hem de hata- lı noktalar bulunduğu gibi, mutasavvıfların tefsirlerinde de benzer durumlar söz konusudur. Tasavvuf erbabının Kur’an ayetlerine getirdikleri yorumlara tefsir demekle sorun bitmemiş, bu tür tefsirin hangiIsimle anılacağı veya tefsirin sistematik tasnifinde bunun hangi tür tefsire karşılık geleceği hususundafarklı tercih- ler yapılmıştır. Keza tefsirin bu türünün tarifinde ve tasnifinde de birtakım farklılıklar ortaya çıkmıştır.Modern zamanlarda tefsir türlerini tasnif eden ilk usulcülerden olan Zerkânî (1367/1948), sufilerin tefsirinin ( ةيفوصلا ريسفت ) işârî tefsir( ةراشإاب / يراشلإا ريسفتلا)diye isimlendirildiği kanaatindedir. 7 O,tasnifte riva- yet tefsiri ( روثأملاب / ةياورلاب ريسفتلا) vedirâyet tefsirinden(يأرلاب / ةياردلاب ريسفتلا)sonra Kur’an tefsirinin üçüncü türü olarak kabul ettiğibu tefsiri, 8 “Kur’an’ın, sülük ve tasavvuf erbabına açılan gizli bir işaret sebebiyle zahirinin dışında kalacak, fakatzahiri manasıyla uzlaştırılabilecek şekilde tevil edilmesidir.”cümlesiyle tarif etmektedir. 9 Zehebî (ö. 1399/1978) ise, Tefsir tarihine ilişkin meşhur eserindeSufile- rin Tefsiri ( ةيفوصلا ريسفت) ve Sûfî Tefsir (يفوصلا ريسفتلا) tabirlerini kullanır. 10 O, bu
tefsiri, sahâbe ve tâbiîn rivayeti, tedvin, müstakil bir ilim dalı olma, görüş- leri senetsiz zikretme merhalelerinden sonra gelen aklî tefsir merhalesin- de ortaya çıkan tefsir çeşitlerinden biri olarak görür. Ona göre, tefsirin bu döneminde,dilciler, mezhepçiler, felsefeciler, tarihçiler, fıkıhçılar vebid’atçiler, Kur’an’ı kendi görüş ve nazariyeleri doğrultusunda yorumladıkları gibi, mu- dirâsâti’l-Kur’âniyye, el-Medînetü’l-Münevvera: el-Memleketü’l-Arabiyyetü’s-Suûdiyye Vezâretü’ş-şuûni’l-Islâmiyyeve’l-evkâfve’d-da’veve’l-irşâd, ty, C. VI, s. 2309-15. 6 Suyûtî, el-İtkân, VI, 2284. 7 Zerkânî, Menâhilü’l-İrfân, II, 66. 8 Zerkânî, Menâhilü’l-İrfân, II, 12. 9 Zerkânî, Menâhilü’l-İrfân, II, 66. 10 Muhammed Hüseyin ez-Zehebî, et-Tefsîrve’l-müfessirûn, Kâhire: MektebetüVehbe, ty, C. II, s. 250-51. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 159
tasavvıflar da insanları[iyiye] yöneltmeyi ve [kötülükten] sakındırmayı amaç- layarak, bazı ayetlerden kendi meşreplerine, riyazetlerine ve vecd hallerine uygun düşecek manalar çıkarmışlardır. 11 Onun bu açıklamalarına göre, sûfî tefsir aklî tefsirin, mutasavvıfın ayetleri tefsir ederken takip ettiği yöntem de tevilin bir türü olmaktadır. Zehebî, tasavvufun nazarî ve amelîadlarıyla iki çeşidinin bulunmasından ve bunlardan her birinin Kur’an tefsirine etkilerinin olduğundan hareketle, Sufitefsiri ikiye ayırır. Bunlardan birincisi olan Nazarî Sûfî Tefsiri ( يفوصلا ريسفتلا يرظنلا), bazı mutasavvıfların Kur’an’dan kendi nazariyeleri ve öğretileri para- lelinde çıkardıkları, ancak ayetlerin dinen desteklenen ve Arap dili tarafından onaylanan zahirinin dışında kalan anlamlardır. 12
ريسفتلا يراشلإا وأ يضيفلا يفوصلا) ise, “Kur’an-ı Kerim’in ayetlerinin, sülük erbabına açılan bazı gizli işaretler gereğince, zahirlerinin zıddına olacak, fakat kastedilen za- hirleriyle uzlaştırılabilecek şekilde tevil edilmesidir.” 13 Zehebî dinen meşru olan işârî tefsire örnek olarak Âlûsî’nin (1270/1853), Rûhu’l-maânîadlı tefsirinde ayetlerin zahirlerine uygun bütün yorumlardan sonra zikrettiği işârî yorumları göstermektedir. 14 Bizim yukarıda bunun irfânîte’vîl olduğunu belirtmemiz, onun bu değer- lendirmesine mutabık düşmektedir. Ismail Cerrahoğlu, Tasavvufî (Sûfî) Tefsir ismini kullanarak, bu tür tefsiri Nazarî Sûfî Tefsir ve İşârî Sûfî Tefsir şeklinde ikiye ayırmaktadır. Cerrahoğlu’na göre, nazarî sûfî müfessirler,Kur’an’ı,tetkiklerine ve felsefi görüşlerine da- yandırıp arzu ettikleri şekilde manalandırmışlar, kendi arzu ve tahayyülleri- ne göre keyfi olarak tevil etmişler, ondan kendi anlayışlarına uygun anlamlar çıkarmaya uğraşmışlardır. Işârî Sûfî Tefsirise, Kur’an’ı, zahir manası ile bağ- daştırılabilen, sülük erbabının bilebileceği birtakım anlamlara ve işaretlere göre tefsir etmektir. Sufiler, yaptıkları ibadetler ve riyazât sonucunda bazı ayetlerle ilgili olarak kalplerine doğan manaları remiz ve işaret yoluyla ifade etmişler, ayetlerin işaretinden hareketle çıkardıkları bumanalara da tefsir de- ğil, işâret adını vermişlerdir. Bunun için onların tefsirine işârî tefsir adı veril- miştir. Nazarî Sûfî Tefsir, sufinin zihninde beliren bazı ilmi mukaddimelere dayanırken, Işârî Sûfî Tefsir, sufinin ruhi riyazetine dayanır. Bu tefsir türleri- 11 Zehebî, et-Tefsîrve’l-müfessirûn, I, 104-09. 12 Zehebî, et-Tefsîrve’l-müfessirûn, II, 251-52. 13 Zehebî, et-Tefsîrve’l-müfessirûn, II, 261. 14 Zehebî, et-Tefsîrve’l-müfessirûn, I, 256-57. Yüklə 4,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|