Eylül 2016 İstanbul/Türkiye

Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 

 149

Yesevîlik, insanları sadece dine göre şekillendiren dinî bir akım olarak al-

gılanmamalıdır. Bu kurum; dinî anlayışla birlikte; millî, toplumsal, ekonomik, 

siyasal vb. pekçok unsuru barındırmaktadır. Yesevîlik; Islamiyet öncesi eski 

Türk inaçlarından beslenmiştir. Çeşitli inanış, tören ve uygulamalar; menka-

beler, inanç merkezi olan türbeler ve türbeler etrafında dile getirilen inanç 

ve pratikler; halk âşıklarının şiirleri, Yesevî ile ilgili şecere / nesepnâmeler, 

Yesevî’nin kendinden sonraki edebî ve felsefî görüşlere etkisi bunu teyit et-

mektedir. 

Bu bölgede yer alan Çimkent, Türkistan, Sayram, Otrar ve Taraz il ve il-

çeleri ile bunlara bağlı bazı köylerde, Ahmet Yesevî’nin annesi Karaşaş Ana, 

babası  Ibrahim  Ata,  ablası  Gevher  Şahnaz  Ana,  halk  anlatmalarında  birkaç 

göbek sonrası torunlarından olan Domalak Ana (Nurila), şecereye bağlı ola-

rak adları zikredilen yakın akrabalarından Ishak Bap vb. birçok akrabası adına 

bağlı anlatma ve inanış vardır. Burada, Ahmet Yesevî ile onun izbasarı/takip-

çileri/öğrencileri  hakkındaki  anlatmalar  ve  mekanlar  hariç  tutularak,  basılı 

ve sözlü kaynaklardan hareketle, doğrudan halk arasında Ahmet Yesevî’nin 

akrabası olarak bilinen şahsiyetler ele alınmıştır. 

Ahmet  Yesevî  ve  ailesi  hakkındaki  anlatmalar  ile  yatır/türbe  şeklindeki 

maddi  unsurlar,  günümüzde  de  sosyal  hayat  ve  coğrafyanın  pekçok  nokta-

sında canlı bir şekilde yaşamaktadır. Bunun en belirgin örnekleri ise Güney 

Kazakistan’da yer almaktadır. Kazakistan’da, hakkında anlatma bulunan bu 

şahsiyetler baba, bap, ana, ata şeklinde sıfatlandırlmaktadır. Bunlardan tespit 

edebildiklerimiz şunlardır: 

1

MUHAMMED HANAFİYA ATA

Ahmet Yesevî Nesepnamesi’ne göre Muhammet Hanefi, Ahmet Yesevî’nin 

soy ağacının en başında yer alan Hz. Ali’nin oğludur. Dolayısıyla Muhammet 

Hanefi, Ahmet Yesevî’nin Hz. Ali’den sonraki 2. kuşak dedesidir. Yatırı Tür-

kistan Karadağ bölgesinde, Suvındık denilen yerdedir. 

Kutsal ruh iyesi olarak bilinir. Kendisine musallat olduğuna inanılan kötü 

ruhlardan kurtulmak için bu yatırın başında gecelenir. Yolunu kaybedenlere 

rehber olduğuna inanılır. (Jaksımbetov 2000: 34).

1

   Ahmet Yesevî’nin Nesepnamesi hakkında geniş bilgi için bkz.: Carmuhammedulı 1992: 13-

20

---

150  

Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî

SADIR BAP

Nesepnameye göre Sadır Bap, Ahmet Yesevî’nin 5. kuşak dedesidir. Yatırı 

Arıs çayı kenarında, Temirlan-Arıs nehir yolu boyunda, çok büyük ve eski 

kalenin kalıntılarının olduğu yerdedir. (Kalmırzaulı 1997: 46). 2002 yılında 

ziyaret ettiğimiz yatır, dört tarafı kerpiç duvarlarla çevrilidir. 

İSHAK BAP

Nesepname’ye göre Ishak Bap, Ahmet Yesevî’nin 6. kuşak dedesidir. Sadır 

Ata’nın iki oğlundan biridir. Kardeşi Abdıcelil Bap da bilinen bir şahsiyettir. 

Ishak Ata’nın çok büyük ve görkemli bir türbesi vardır. 

  Bu  türbe  Türkistan  bölgesinde,  Karadağ’ın  güney  tarafında,  tarihi  ipek 

yolunun üzerindeki eski Balaş şehri yakınlarındadır. (Kalmırzaulı 1997: 31; 

Jaksımbetob 2000: 7). Ishak Baba’nın Islamiyet yolunda büyük hizmet yürüt-

tüğü, pek çok Kazak destanının kahramanı Baba Tükti Şaştı Aziz’i bu yolda 

görevlendirdiği söylenmektedir.

 2000 yılında ziyaret etmiş olduğumuz bu türbe oldukça bakımlıdır. Etra-

fında birçok derslikli medrese vardır. Türbe bir vadi içindedir. Ishak Ata’nın 

kabri başında Kazakların “arhar” dediği “yabani teke” boynuzları vardır. Tür-

bede kurbanlar kesilmekte, huzur aranmakta, dilek dilenmektedir. Türbede 

sürekli yaşayan ve hocalardan olduğunu söyleyen türbedar da bulunmaktadır. 

ABDULCELİL BAB (BABA ATA)

Nesepname’ye göre Abdulcelil Bap, Ahmet Yesevî’nin 6. kuşak dedesidir. 

Sadır Ata’nın iki oğlundan biridir. Ishak Bap’ın kardeşidir. Abjal Bap olarak 

tanınır.

 Türbesi, Türkistan bölgesinde, Şolakkorgan köyündedir. Bu bölgede Ye-

sevîliği  yayma  konusunda  büyük  payının  olduğu  ifade  edilmektedir.  Halk, 

onun bilgisinin enginliği ve derinliğine bakarak “Babların babı” demektedir. 

Abdulcelil Bap cesurluğun, yiğitliğin, mertliğin sembolü olarak bilinir. (Jak-

sımbetov 2000: 10-12).

ABDIRAHİM BAP (EVLİYA ATA)

Nesepnameye göre Ahmet Yesevî’nin 7. kuşak atasıdır. Ishak Bap’ın oğ-

ludur. Kimi kaynaklarda ve halk arasında Karahan Ata veya Evliya Ata olarak 

da bilinmektedir. Evliya Ata’nın (Abdırahim bap’ın) türbesi Taraz’dadır. Eski 

---

Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 

 151

zamanlarda Taraz diye bilinen gelişmiş bu büyük şehrin ismi sonradan “Ev-

liya Ata” diye anılmaya başlamıştır. Sovyetler Birliği döneminde “Evliya Ata” 

adından çekinen yönetim, bu şehre ünlü şair Janbıl’ın adını vermiştir. Bağım-

sızlıktan sonra, şehir en eski adıyla, Taraz diye adlandırlmıştır. Bağımsızlıktan 

sonra Evliya Ata türbesine özel bir önem verilmiştir. 

Kazakistan cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev “Evliya Ata” adında bü-

yük bir cami yaptırmış, konuyla alakalı önemli bir mektup yazarak eserin te-

meline gizli bir yere gömmüştür. Taraz halkı ise türbeyi en iyi şekilde restore 

ettirmiştir. Karahan Ata’nın Islamiyetin insani ve sosyal yanını halka gerçekçi 

bir şekilde sunduğu ifade edilir. (Kalmırzaulı 1997: 41-42).

MAHMUDHAN ATA

Ahmet Yesevî’nin dedesi olarak belirtilir. Türbesi XII. yüzyıldan önce ya-

pılmıştır. Doğal olaylar ve düşmanca saldırılar sonucu tahrip olan yapı günü-

müzde  restore  edilmiştir.  Mahmudhan  Ata’nın  babası  Iftihar  Şeyh’tir.  Say-

ram’a saldıran düşmanlara karşı gönüllü asker olarak savaşmıştır. Fakat bir 

savaş sırasında yaralanmıştır. Ölmeden önce “Beni bir dağın tepesine gömün, 

ben Türklerin başı” olarak kuzeyden gelen düşmanların yollarını kesmek is-

tiyorum” dediği rivayet edilir. Bu vasiyete uygun olarak kabri Sayram’ın ba-

tısında yer alan Tülkibas’ta, bir dağın tepesine gömülür. (Berkinbayev 2000: 

25-26).

İBRAHİM ATA 

Ahmet Yesevî’nin babasıdır. Sayram’ın kuzey doğusunda türbesi mevcut-

tur. Türbe, X11-X1V. yüzyıllarda inşa edilmiş, zamanla bozulmuş ve yıkılmış-

tır. Eser daha sonra yeniden restore edilmiştir. Ibrahim Ata türbesi 7x7 m. ge-

nişliğinde, 8,25 m. yüksekliğindedir. Yapı üç kısımdan meydana gelir. Bunlar 

bir oda ve iki giriş kısımdır. Kuzey tarafında giriş batı tarafında ise tahta pen-

cereler vardır. Bağımsızlıktan sonra, türbenin yanından geçen yol 20 metre 

aşağıya kaydırılmış ve türbenin temeline toprak yığılarak sağlamlaştırılmıştır. 

Rivayetlere göre 1000 müridi olmuştur. Bununla birlikte mükemmel bir çifçi 

olduğu da ifade edilir. Erenliği ve ve kâhinlik yeteneğiyle ilgili halk arasın-

da pek çok rivgayet anlatılmaktadır. (Berkinbayev 2000: 19-20). Özbeklerin 

yoğun olarak yaşadığı Dihkan atası olarak bilinir. Birlik ve dirlikten yanadır. 

---