ƏZİZƏ Mİkayilova
Yüklə 2,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
119 də həmin şəxsiyyətlərin bəziləri haqqında məlumat vermək məqsədəuyğundur: Homer – qədim yunan şairi, Sokrat e.ə.V-IV əsr qədim yunan filosofu, Hippokrat e.ə.V-IV əsr qədim yunan həkimi, Ksenofan e.ə.V-IV əsr qədim yunan şairi, Xristofor Kolumb XV-XVI əsrin məşhur səyyahı, V.Şekspir XVI-XVII əsr Ingiltərənin böyük dramaturqu, Spinoza XVII əsr Amsterdam filosofu, Volter XVIII əsr fransız mütəfəkkiri və yazıçısı, Petrark XIX əsr Italiya şairi, Henri Tomas Bokl XIX əsr ingilis sosioloqu və tarixçisi, Tussen Jozef Reno XIX əsr fransız şərqşünas alimi, Cəlaləddin Rumi XIII əsr məşhur fars şairi, Şeyx Mahmud Şəbüstəri XIII-XIV əsr görkəmli Azərbaycan şairi və filosofu, Əbdürrəhman Cami XV əsr məşhur fars-tacik şairi, Mirzə Əbdüllətif Təsuci XIX əsr Azərbaycan ədibi və tərcüməçisi, Ə.Firdovsi Х-ХI əsr, Hafiz isə ХIV əsr fars şairi olmuşdur. M.F.Axundov əsərdə “Hippokrat” antroponiminin dilimizdə işlənən “Bokrat” variantından istifadə etmişdir: “Lakin siz həmin Sokrat və Bokrat dövrünün qaydalarını əlinizdə vasitə edib, xəstəlikləri təyin etmək haqqında öz axmaq fikrinizi hər yerdə belə yazırsınız.” (26, 83) 2. M.F.Axundov müxtəlif dinlərə, təriqətlərə münasibət bildirərkən də antroponimlərdən üslubi vasitə kimi istifadə etmişdir. Həmin antroponimlərin böyük bir qismi islam dini ilə birbaşa əlaqədar olduğu üçün “Quran” ayələrindən götürülmüş, tarixi rəvayətlərlə əsaslandırılmışdır. Dinin mənşəyini, tarixi inkişafını, islam dininin müxtəlif mənsəblərə bölünməsini, müхtəlif dinlərin xarakterik xüsusiyyətlərini xarakterizə edərkən M.F.Axundov tez-tez “Quran” ayələrinə müraciət etmiş, həm də digər təriqət nümayəndələrinin fikir və görüşlərinin şərh etmiş, aydınlaşdırmışdır. “Kəmalüddövlə məktubları” fəlsəfi əsərində din 120 və təriqətlərlə bağlı antroponimlər aşağıdakılardır: Əli ibn- Əbutalib, Şeyx Səid ibn-Mənsur Əhməd Təbresi (Iranın məşhur sufi və təriqət başçısı), Imam Qəzali (XII əsr Iran ruhani alimi), Həsən Səbbah (XI əsrdə Iranda Ismaili sülaləsinin başçısı), Səlaləddin Əyyubi (Misirdə Əyyubilər sülaləsinin əsasını qoyub), Əli ibn-Müsərriza Məmun (Harun ər-Rəşidin oğlu), Əbubəkr (dörd ən mötəbər xəlifələrdən biri), Mənsur (Hüseyn ibn-Mənsur Həllac - panteist sufi, 922-ci ildə fanatik şəriətçilər tərəfindən öldürülmüşdür), Molla Sadıq, Axund Molla Məmmədbağır Məclisi (Iranda bir çox dini əsərlərin müəllifi), Hacı Əsgəri, Mötəzid Хəlifə (Abbasilər sülaləsinin 16-cı xəlifəsi), Müaviyə (Bəni-Üməyyə xəlifələri sülaləsinin başçısı), Fəxrüddövleyi Deyləmi (X əsrdə Iranda hökmranlıq etmiş Deyləmi sülaləsinin VI hökmdarı), Şəhristani (Əbüləth Məhəmməd ibn-Əbülqasim – XI əsr din xadimi), Firon, Əhməd ibn-Ishaq, Yəqub Mənqus, Həzrət Sahib, Məhəmməd ibn-Əyyub, Məhəmməd ibn-Osman, Şeyx Məhəmməd ibn-Babveyh, Şeyx Tusi, Əbu Əyyub Ənsari, Bəşir ibn-Süleyman, Imam Əliyyənnəq, Ömər ibn-Yəzid, Nərgiz xatun, Əhməd ibn-Ishaq, Səd ibn-Əbdüllahi, Rəşiq, Ishaq inb-Yəqub, Imam Cəfər Sadıq, Həzrəti Qaim, Həzrəti Xəzr, Həzrəti Nuh, Həzrəti Loğman, Osman ibn-Səid Əsədi, Əbu Cəfər Məhəmməd ibn-Osman, Əbül Qasım Hüseyn ibn-Ruh, Şeyx Cəlil Əli ibn- Məhəmməd Samiri, Əli Bağdadi, ibn-Cəvşir, Həsən ibn-Əhməd Nasirüddövlə, Həsən ibn-Məhəmməd Bozorg Ümmid Ismaili, Nəcməddin Rudbari, Zeyd ibn-Harisə ibn-Şərahilil-Kəlbi, Dürrətüttac, Zeynəb, Ayişə, Mariyeyi-Qibtiyyə, Səfran, Təlhə, Nöman qızı Əsma, Davud, Urya, Ali-Buheyvi, Həsən Namivər, Cəlaləddin Həsən ibn-Xəldun, Əlfəiz Billah, Axund Molla Rəhim, Şeyx Əhməd Bəhreyni, Kərim xan, Zərdüşt, Əbdürrəhman ibn- 121 Xəldun, Əbu-Süfiyan, Bəni-Haşım, Əmmarətü-Yəməni, Babür şah Kürəkəni, Humayun şah Teymuri və s. Bu antroponimlərin bəziləri haqqında məlumat vermək məqsədəuyğundur: “Məhəmməd” şəxs adı müsəlman dininə ibadət edən xalqlar arasında çox yayılmışdır. Islam əqidəsinə görə, Məhəmməd Peyğəmbər Tanrının insanlara göndərdiyi elçidir. Əsərdə “Məhəmməd” şəxs adı ilə bağlı antroponimlər aşağıdakılardır: Məhəmməd ibn-Əyyub (26, 86), Məhəmməd ibn-Osman (26, 86), Şeyx Məhəmməd ibn-Babveyh (26, 87), Məhəmməd Hənəfiyyə (26, 94), Məhəmməd Bozorg Ümmid (26, 98), Imam Əbu-Həmid Məhəmməd Qəzali (26,124), Həsən ibn-Məhəmməd (26, 104), Şeyx Cəlil Əli ibn-Məhəmməd Samiri (26, 91) V.A.Nikonov antroponim barəsində yazmışdır: “Məhəmməd və Fatimə (Məhəmmədin qızı, kumık və noqay dillərində Patimət) müsəlman хalqlarında tеz-tеz rast gələn adlar idi, lakin хеyli müddətdir ki, tatarlarda, başkirlərdə, azərbaycanlılarda, özbəklərdə az təsadüf olurdu.” (278, 212) Əli ibn-Əbutalib (26, 46) Rasiqi xəlifələrin dördüncüsü və axırıncısı, şiələrin isə birinci imamı, Məhəmməd Peyğəmbərin əmisi oğlu və kürəkəni – qızı Fatimənin əridir. 651-ci ildə xilafətə çatmış, 661-ci ildə ibn-Mülcəm tərəfindən öldürülmüşdür. (127, 53) “Mehdi Məhəmməd Peyğəmbərin sonuncu varisidir, peyğəmbərlər işinin davamçısıdır. Allahın hökmü ilə hərəkət etdiyinə görə tam ixtiyar sahibidir. O, Yer üzündə ədaləti bərpa edəcəkdir. Beləliklə, gözlənilən Mehdiyə inam şiə islamının ehkamlarından biridir.” (127, 80) Mehdi ərəb dilində “məhdi” sözündən olub “Allahı rəhbərliyi altında həqiqi yol ilə gedən şəxs” anlamını bildirir. M.F.Axundov həmin şəxs haqqında bu 122 sətirləri yazmışdır: “Doğru hədislərə əsasən, Mehdinin, yəni on ikinci imamın zühur edəcəyini dönə-dönə rəvayət etmişlər. Mehdi o zaman zühur edəcəkdir ki, dünya zülm və zorakılıqla dolmuş olsun.” (26, 85) Musa Peyğəmbərin adının etimologiyası haqqında iki fikir mövcuddur: Bəzilərinə görə, qədim Misir dilindəki “mesu” sözündəndir, “uzaq, bala” deməkdir. Rəvayətə görə, Misir şahzadə qadınının oğulluğa götürdüyü Musa Peyğəmbər Nil çayında üzdüyü üçün ona bu ad verilmişdir. Musanın bir anlamı da “sudan çıxarılmış, sudan gələn, su ilə gələn”dir. Digər fikrə görə isə ibranicə “mose” sözündən olub “yəhudi hakimi, qanun verən, qanunverici” deməkdir. (29, 51) Nuh (26, 90) üçüncü peyğəmbərdir. “Nuh” qədim yəhudi dilində “Nooh” sözündəndir, “təsəlli, təskinlik, rahatlıq, fərəh” anlamını bildirir. (26, 262). “Quran” ayələrinə görə Nuhun zamanında bərk yağmur olur, dənizlər daşıb dünyanı basır. Nuh Allaha inananları və digər canlıların nəslinin törəyib ya-şamasını təmin etmək üçün hərəsindən bir cüt götürüb böyük gəmiyə mindirərək, onlara nicat vermişdir. Ibrahim (26, 125) ən böyük peyğəmbərlərdən dördüncüdür. “Ibrahim” sözünün əsli qədim yəhudi dilində “abram” sözüdür, mənası “yüksək ata, böyük ata, həqiqətlərin atası” deməkdir. (29, 197). Brəhma (26, 96) hindlilərin qədim dininin banisi olmuşdur. “Bu dinə etiqad edənlər üç yaradıcıya və ya rəbbünnövə - Brəhma, Vişnu, Şivaya inanırlar. Brəhmana böyük allah, Vişnunu qoruyan, Şivanı isə daşıdan sayırlar.” (26, 69) Budda (26, 93) isə miladdan təxminən beş yüz il əvvəl doğulub, Budda dininin yaradıcısıdır. Yüklə 2,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|