ƏZİZƏ Mİkayilova
Yüklə 2,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
176 evindən çıxarır. Əsərdə hadisələrin gedişindən məlum olur ki, yalançı falçılara – Falçı Qurbanlara, Məstəli şahlara nəinki qadınlar, həm də kişilər inanmış, etibar etmişlər. Güman etmək olar ki, M.F.Axundov antroponimdən üslubi cəhətdən istifadə edərək belə falçıların qurbanlarının mühitin, dövrün böyük bir hissəsi olduğunu oxucuya çatdırmaq istəmişdir. Ağa Kərim Dəllalbaşı (“Mürafiə vəkillərinin hekayəti”) – “Məlum ola ki, mənə Ağa Kərim Dəllalbaşı deyirlər.” (23, 174) M.F.Axundov Ağa Kərimə “Dəllalbaşı” ləqəbini verməklə personajın çoxbilmiş, aferist olmasına işarə edir. Həpo Qumarbaz (“Mürafiə vəkillərinin hekayəti”) – “Bu Həpo Qumarbazdır ki, dünən Ərdəbildən gəlibdir.” (23, 187) Əslində qumarbazlıq tipin peşəsi deyil, aludə olduğu oyundur ki, həmin oyun vasitəsi ilə o, öz maaliyyə xərclərini ödəyir. Ağa Həsən Tacir (“Mürafiə vəkillərinin hekayəti”) – “Dünən Ağa Həsən Tacir məlikütüccərın və kəndxudanın və Molla Bağırın arvadını bibinin yanına elçi göndərib səni xastkarlıq edibdir.” (23, 168) “Tacir” ləqəbindən istifadə edərək yazıçı Səkinə xanımın öz sevgisi naminə ictimai mənşəcə yüksək olan bir nəfərə rədd cavabı verməsini göstərir. Xacəbaşı Xacə Mübarək (“Aldanmış kəvakib”) – “Şah Abbas günortadan üç saat keçmiş qəsrdə öz məhbubəsi Səlma xatun ilə oturub söhbətə məşğul idi ki, Xacəbaşı Xacə Mübarək içəri girib, kürnuş edib ərz elədi.” (23, 201) Minəccimbaşı Mirzə Sədrəddin (“Aldanmış kəvakib”) – “Münəccimbaşı Mirzə Sədrəddin qibleyi-aləmin ziyarətinə müşərrəf olmaq istəyir. ” (23, 201) 177 Vəzir Mirzə Möhsün (“Aldanmış kəvakib”) – “Bir dəqiqə sükutdan sonra Vəzir Mirzə Möhsün başladı danışmağa.” (23, 202) Sərdar Zaman xan (“Aldanmış kəvakib”) – “Sərdar Zaman xan əgərçi əhli-şəmşir idi, amma çox rəqiqülqəlb adam idi.” (23, 206) Xacəbaşı, münəccimbaşı, vəzir, sərdar XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərinə kimi Azərbaycanda mövcud olan ictimai quruluşa mənsub olan vəzifə adlarıdır. Xacə ərəb dilində “yiyə, sahib, hərəmağası” (94, 192); münəccim “yalançı astronom” (94, 130); vəzir “şahın ən yaxın köməkçisi” (94, 31); sərdar isə fars dilində “başçı, komandan” (94, 162) deməkdir. M.F.Axundov dövrü üçün xarakterik olan bu sözlər – xacəbaşı, münəccimbaşı ərəb- türk, vəzir ərəb, sərdar isə fars mənşəlidir. Yusif Sərrac (“Aldanmış kəvakib”) – “Bu şəhri-Qəzvində bir nəfər nabəkar peyda olubdur ki, cəmi ruyi-zəmində ondan mücrimtər və qətlə müstəhəq bir kimsənə tapılmaz; adına Yusif Sərrac deyirlər.” (23, 208) Sərrac ərəb dilində “qoşqu şeyləri (yəhər və s.) qayıran usta” dеməkdir. Əsərdə əvvəl Yusif Sərrac kimi, sonra isə Yusif şah kimi tanıdığımız bu obraz Kərbəlayi Səlim adlı bir kəndlinin oğludur. O, Qəzvində anadan olmuş, orada da dini təhsil almışdır. Təhsilini davam etdirmək üçün Isfahana gedən Yusif orada görkəmli alimlərin məclisində iştirak etmiş və mollalıqdan xoşlanmadığı üçün bu zümrəyə daxil olmaqdan əl çəkmişdir. O, qırx yaşında ikən sərraclıq sənətini öyrənərək Qəzvinə qayıdır və dükan açıb ailəsini saxlayır. Dükanda oturub at cilovunu tikərkən böyük dəbdəbə ilə hökümət adamları zahir olur, ona şahanə əlbisə 178 geyindirib saraya gətirir, başına tac qoyaraq şah elan edirlər. Beləliklə, Yusif Sərrac Yusif şaha çevrilir. Nalbənd Paqos (“Adı var, özü yox”) – “Işə bax ki, Nalbənd Paqos da yeddi manat pul istəyir.” (224, 87) Nalbənd fars mənşəli söz olub, birinci komponenti “atın ayağına vurulan dəmir”, ikinci komponenti isə “sədd, buxov, bağlama, azadlıqdan məhrum etmə” mənalarında işlənir. Dərzi Arakel (“Ev tərbiyəsinin bir şəkli”) – “Dərzi Arakelin oğlu bu gün sabah həkim gəlir.” (224, 33) Dəllək Qənbər (“Adı var, özü yox”) – “Ondan bəri Dəllək Qənbərin oğlu ilə yava-yava gəzir.” (224, 90) Dəllək Imamverdinin oğlu (“Dağılan tifaq”) – “Dəllək Imamverdinin oğlu Kərim bunu çox girləyirdi.” (108, 132) Çörəkçi Qulunun uşaqları (“Dağılan tifaq”) – “Məni tovlayan Çörəkçi Qulunun uşaqları oldu.” (108, 133) Papaqçı Məşədi Rəhim (“Adı var, özü yox”) - “Görüm, aga, Papaqçı Məşədi Rəhimdən ala bilərəmmi?” (224, 90) Pinəçi Kazım (“Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük”) –Adətən, yazıçı bədii əsərdə ləqəbdən istifadə edərək obrazın ictimai mənşəyini göstərir. Dilbər xanım on altı yaşında olan qulluqçu Yetərə aşiq olan Hacı Qənbəri çox da “özündən razı olmamağa” çağırır, yəni ləqəbdən istifadə edərək onun ictimai mənşəyini yadına salır. Əzim bəy Pişxidmətbaşı (“Aldanmış kəvakib”) – “Əzim bəy Pişxidmətbaşı cavab verdi ki, biz sizin kəminə nökərləriniz.” (23, 215) Sandıqdar Ağa Həsən (“Aldanmış kəvakib”) – “Açarı Sandıqdar Ağa Həsəndədir.” (23, 217) 179 Aşıq Vəli (“Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük”) – “Adımı soruşsuz, Aşıq Vəliyəm, Axtarmayın ağıllı, ya dəliyəm.” (224, 106) Bu iki misra ilə dramaturq obrazın adını, sənətini, sənəti ilə bağlı istedadını (Vəliyəm, dəliyəm – sözləri qafiyələnmişdir), həm də sənəti ilə bağlı olan ləqəbini oхucuya çatdırır. Dəyirmançı Qıdı (“Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük”) N.Vəzirov “əhli-məclisdə” həmin obraz haqqında belə məlumat verir: “Dəyirmançı Qıdı - kirvə, gödək, qoca kişi, üzü qırxıq, uzun sallamabığ.” (224, 93) Ağıçı Bədircahan – “Zəmanə ki, o həm həkimlik bilir, həm ağıçıdır, həm mamaça.” (224, 57) Hekayədə Bədircahanın üç sənətinin olması göstərilsə də, obrazın ləqəbinin “ağıçı” olması heç də təsadüfü deyil. Bu ləqəb obrazın ağıçılıqla bağlı olan həyatının qələmə alınması ilə əlaqədardır. Yazıçı hekayənin digər bir hissəsində Bədircahanın daha bir ləqəbi olmasını da qeyd edir: “Bədircahan xalaya deyən olmadı ki, sənin özünün ləqəbin nədir? Yaxşı ki, olmadı, əgər olsaydı, savaşardı.” (224, 259) Obrazın ləqəbə belə münasibəti onun mənfi xüsusiyyətləri ilə bağlıdır. Baqqal Məhəmmədcəfər (“Ağıçı”) – “Bazara gedən Baqqal Məhəmmədcəfər cavab verdi ki, bilmir mərhum olan kimdir.” (224, 259) Hacı Nuru Şair (“Hekayəti-Molla Ibrahimxəlil Kimyagər”) – Dramaturq komediyada mənfi obrazları Hacı Nuru şair ilə qarşılaşdırır və onları Hacı Nuru Şairin dili ilə tənqid atəşinə tutur. Hacı Nurunun şairliyini isə “avar ləzgisinin altmış il bundan əqdəm Xanbutayın sərkərdəliyi ilə Nuxunu gəlib çapdığını nəzm etməklə” sübut edir. Şair Həsən (“Bəxtsiz cavan”) – “Bizim kənddə keçmişdə bir Şair Həsən var idi, o deyərdi: qəlyan, əl yan, mal yan, can yan.” Yüklə 2,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|