F. Köçərli adına
Yüklə 463,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
11
hadisələrini diqqətlə izləyən Firidun bəy Köçərli ədəbiyyatda xəlqiliyin və demokratik meyllərin inkişaf etdirilməsi üçün ciddi səy göstərmiş, realizmin yorulmaz təbliğatçısı olmuşdur. Onun C. Məmədquluzadə, M. Ə. Sabir, Ə. Haqverdiyev, N. Nərimanov kimi sənətkarların əsərləri və “Molla Nəsrəddin” jurnalı haqqında söyədiyi fikirlər tədqiqat nöqteyi-nəzərindən çox qiymətli və maraqlıdır. Firidun bəy Köçərli Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı tarixində ilk dəfə olaraq XX əsrə qədərki ədib və şairlərin böyük əksəriyyətini əhatə edən ədəbiyyat tarixini yazmağa təşəbbüs göstərmişdir. “Materiallar” da yüz iyirmi doqquz şairin ədəbi irsi və onlardan böyük bir qisminin ilk dəfə olaraq tərcümeyi-halı verilmiş, əsərləri haqqında orijinal fikirlər söylənmişdir. Firidun bəy Köçərlinin ədəbiyyatımızın M. Füzuli, S. Ə. Şirvani, M. P. Vaqif, M. F. Axundov, Q. Zakir kimi görkəmli simalarının yaradıcılığına həsr edilmiş tədqiqatı onun Azərbaycan ədəbiyyatına çox gözəl aşina olduğunu göstərir. Azərbaycan şairlərinin tərcümeyi-hallarına dair ilk geniş məlumat, ədəbiyyatımızın və mədəniyyətimizin fəxri olan böyük M. F. Axundzadə haqqında birinci kitab Firidun bəy Köçərli qələminin məhsuludur. Firidun bəy Köçərlinin həm tənqidi məqalələrində, həm də tədqiqatçılıq fəaliyyətində bariz şəkildə nəzərə çarpan xüsusiyyətlərdən biri və demək olar ki, ən başlıcası onun müasirlik probleminin ön plana çəkməsidir. Məşhur yazıçı-alim Mir Cəlal Paşayev onun xidmətlərini nəzərə alaraq demişdir ki, bir institutun görə bilmədiyi işi F. Köçərli təkbaşına görmüşdür. Bu görkəmli maarifçi iyirmi ildən çox Qoridə, on il İrəvan gimnaziyasında, iki ilə yaxın Qazax seminariyasında azərbaycanlı gənclərin təlim-tərbiyəsi ilə məşğul olmuş və “Azərbaycan ədəbiyyatı” kimi çox sanballı elmi əsər yazmışdır. Firidun bəy Köçərlinin dilə dair görüşlərində mətbuat dili məsələləri də mühüm yer tuturdu. Ümumiyyətlə, ədəbi-bədii dildə olduğu kimi, burada da onun ardıcılıqla müdafiə və təbliğ etdiyi fikir mətbuatın xalq dilinə yaxın, aydın, sadə, anlaşıqlı bir dildə olması tələbi idi. F. Köçərli
12
müasir ziyalılara və tələbələrinə Azərbaycan dilini yaxşı bilmək, bu dilin canlı üslubunda yazıb yaratmaq üçün M. P. Vaqif, M. V. Vidadi, H. Zərdabi, S. Ə. Şirvani, A. Bakıxanov, Q. Zakir, M. F. Axundzadə kimi yazıçıların əsərlərini oxuyub öyrənməyi məsləhət görürdü. O qeyd edirdi ki, “Vaqifin adını eşitməyən və şənində söylənən “Hər oxuyan Molla Pənah Vaqif olmaz” məsəlini bilməyən yoxdur. Vaqifi belə şöhrətləndirən, əlbəttə, onun rəvan təbii, mövzun kəlamı və gözəl qafiyələri olubdur”, şairin əsərləri indi də dillər əzbəridir. Klassiklərin məziyyətini onların dilə ehtiram və məhəbbətində, söz ustaları olmalarında görən alim göstərirdi ki, “böyük ədiblərin yazısı həmişə açıq və sadə olur”. Firidun bəy Köçərlinin fikrincə, Mirzə Fətəli Axundzadənin, Qasım bəy Zakirin, Həsən bəy Məlikzadənin asari-qələmiyyələri bizim bu qövlümüzə şahiddir. Rus ədəbiyyatını həm bir müəllim, həm tənqidçi, həm də tərcüməçi kimi öyrənib təbliğ edən Firidun bəy Köçərlinin A.S. Puşkindən “Torçu və balıq”, M.Lermantovdan “Üç xurma ağacı”, A.P. Çexovdan “At familiyası” kimi tərcümə əsərlərini ədəbi ictimaiyyət rəğbətlə qarşılamışdı. Bu tərcümələr ədəbiyyatımızı ideya cəhətdən daha da zənginləşdirmişdir. Onun M.F. Axundzadənin “Aldanmış kəvakib” povestini rus dilinə çevirməsi də çox yaxşı bir təşəbbüs idi. Rus ədəbiyyatının Azərbaycanda yayılması və təbliğində Firidun bəy Köçərli bir çox müasirlərindən öz işinin ardıcıllığı ilə seçilirdi. Beləliklə, görkəmli ədəbiyyatşünas alim, tənqidçi və maarif xadimi Firidun bəy Köçərlinin elmi fəaliyyəti Azərbaycan tarixinin qiymətli səhifələrindən, onun “Azərbaycan ədəbiyyatı” monoqrafiyası isə milli ədəbiyyatşünaslığın yeni istiqamətində inkişafında böyük rol oynayan və özünün saysız-hesabsız müsbət, mütərəqqi cəhətləri ilə bu gün də əhəmiyyətini, təravətini itirməyən əsərlərdən biridir. Bəli, F. Köçərli sözü ilə işi düz gələn şəxsiyyətdir. Firidun bəy Köçərliyə görə, kamil şair və ağıllı ədib həqiqətdə o şair və o ədibdir ki, “öz millətinin dili ilə danışa, ürəyi ilə, hissi və ağlı ilə fikir edə. Çünki milləti haqq
13
və savaba irşad edən, şöhrət və hörmətə yetirən onlardır”. Çox təəssüflər olsun ki, 1920-ci ildə Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyəti bolşevik-daşnaq qüvvələri tərəfindən süquta uğradılandan sonra başlanan faciə və məqsədli terror qurbanlarından biri Firidun bəy Köçərli olmuşdur. O, Gəncədə heç bir əsas olmadan güllələnmişdir. Bu hadisəni xalq şairi Mirvarid Dilbazi şeir dili ilə oxucusuna aşağıdakı şəkildə çatdırır: Başına tuşlanan düşmən xəncəri Xalqının qəlbinə tuşlandı sənin. Bu müdhiş ölümün acı xəbəri Sağalmaz dərdidir bizim vətənin.
Sinəmiz ocaqdır, sönmür məşəli, Yandıqca gur yanıb, yandırır bizi. O xəncər vuranın qurusun əli! İllər var göynədir ürəyimizi...
O müqəddəs qanın tökülən yerə Ruhlar hər zaman səcdəyə gəlir... Dözməyib şair də bu bəd xəbərə, Gündə neçə dəfə dirilir, ölür. Xalqımız böyük mütəffəkirimiz Firidun bəy Köçərlini heç vaxt unutmayacaq.
Yüklə 463,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|