Fəlsəfə nədir? Fəlsəfə dünyagörüşü kimi. Fəlsəfənin predmeti. Fəlsəfi biliyin strukturu

Kvint Tertullian (təq. 160-220) Roma İmperiyasının əyaləti olan Karfagendə anadan olub. O, Romada təhsil almış, otuz beş yaşında xristianlığı qəbul etmiş, qısa zamanda xristian kilsəsinin nüfuzlu xadiminə çevrilmişdir.
Tertullian erkən patristikanın əsas problemi: elm, xüsusilə fəlsəfənin xristian ehkamları ilə qarşılıqlı münasibəti problemini həll etməyə çalışmışdır. Ona görə İlahi vəhydən kənarda, zəka gücünə dünyanı dərk etməyə çalışanlar yanılırlar. Onun fikrincə zəkanın gücü imana tabe olmalıdır. Çünki, yalnız iman gerçək dərketmə imkanı verir. Hətta dini ağılsızlıq belə, hər hansı insani müdriklikdən ucadır.
Origen (185-254) Xristian ilahiyyatının elmi sistemini hazırlamış ilk filosoflardandır. Fəlsəfə və xristianlığın qarşılıqlı münasibətləri probleminin həllində, Origen Tertullianın tam əksinə getmişdir. Origen hesab edirdi ki, xristianlıq bütün Antik fəlsəfənin məntiqi yekunudur. Xristianlıq həqiqətlərini tam şəkildə anlamaq üçün fəlsəfəni öyrənmək zəruridir.
Origen Allahın qeyri-maddiliyini, sonsuzluğunu, kamilliyini və əbədiliyini əsaslandırmış ilk ilahiyyatçı filosofdur. O, sübut edir ki, Allahın sonsuzluğu onun qeyri-maddiliyindən törəyir –cisimsiz olan maddi ola bilməz. Allahın dünyanı heçdən yaratması probleminə toxunan Origen ilk xristian apologetlərinin Allahın dünyanı yaradarkən artıq mövcud olan materiyadan istifadə etməsi fikrini qəbul etmir. Ona görə Allahın dünyanı heçdən yaratması daha başadüşülən, daha az ziddiyyətlidir. Materiyanın əvvəldən mövcud olması Allahın sonsuz qüdrətliliyini məhdudlaşdırır. Onun baxışları gələcək xristian ilahiyyatçılarının fikirlərinə böyük təsir göstərmişdir.
Avqustin. Görkəmli kilsə atalarından biri, ilk sistematik xristian ilahiyyətinin yaradıcısı Müqəddəs Avqustin (354-430) Şimali Afrikada anadan olmuşdur. İlk gənclik çağlarında dini-mistik təriqət olan manixeyçiliyə meyl etsə də, Milanda rastlaşdığı yepiskop Amvrosinin təsiri ilə xristianlığı qəbul etmiş, tezliklə onun nüfuzlu xadimlərindən olmuşdur.
Müqəddəs Avqustinin dünyagörüşü – xristian dini-mifoloji dünyaqavramının dünyanın fəlsəfi düşünülməsi ilə özünəməxsus sintezidir. O, fəlsəfənin əleyhinə çıxmamış, əksinə, öz əsərlərində fəlsəfi biliyin zəruriliyini qeyd etmişdir. Lakin Avqustinə görə fəlsəfə dinin həqiqiliyinin sübutu üçün vasitə, dini ehkamların həqiqiliyini əsaslandırmaq üsuludur. Avqustin təlimində fəlsəfə bütünlüklə dinə tabe etdirilmiş, səviyyəcə ondan aşağıda olan sırf insani bilikdir. Çünki, İlahi həqiqətə yalnız iman çata bilər.
Avqustinin dini-fəlsəfi təliminin mərkəzində Allah dayanır. Neoplatonizmə əsaslanan Avqustin gostərir ki, Allah – ondan yuxarıda heç kimin və heç nəyin ola bilmədiyi qeyri-maddi və qüdrətli Mütləqdir. Lakin, o, Allahın dünyanı şüalandırması (emanasiya) və elə buna görə də dünya ilə vəhdətdə olması kimi neoplatonçu ideyanı qəbul etmir. Ona görə, Allah dünyanı yaradıb və nə təbiətdən, nə də insandan asılı deyil, əksinə, həm təbiət, həm də insan Allahdan asılıdır.
Avqustin hesab edir ki, idrakın ali forması – İlahi nurlanmadır. Bu isə imanı güclü olanlara Allah tərəfindən əta olunur.
Avqustinin tarix və cəmiyyət haqqında fəlsəfi görüşləri yazdığı “Allah şəhəri” əsərində əksini tapmışdır. Bu təlimin əsas müddəaları belədir:
- tarixin gedişi və cəmiyyətin həyatı iki əks – Yer (günahkar) və İlahi səltənətlərin mübarizəsidir;
- Yer səltənəti dövlət təsisatları, hakimiyyət, ordu, qanunlar və imperatorlarda təcəssüm edir;
- İlahi səltənət xristian kilsəsində birləşən din xadimləri ilə təmsil olunur;
- Yer səltənəti günahkardır və gec, ya da tez İlahi səltənətə məğlub olacaq;
- krallar və imperatorlar Xristian kilsəsinin iradəsini ifadə etməli və ona, həmçinin bilavasitə Roma Papasına tabe olmalıdır;
- Kilsə dünyanı birləşdirəcək yeganə qüvvədir.