Fərhad məMMƏdov tahiRƏ allahyarova

AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ
[yaranması, inkişafı və perspektivləri]
144
Baş idarənin strukturuna 2 idarə (Strateji araşdırmalar idarəsi, Vergi siyasəti 
idarəsi) və 1 şöbə (Fəaliyyətin qiymətləndirilməsi şöbəsi) daxildir.
 Strateji araşdırmalar idarəsinin tərkibinə 3 şöbə (Real sektorun monitorinqi 
şöbəsi, Makroiqtisadi diaqnostika və iqtisadi icmal şöbəsi, Vergi potensialının və 
iqtisadi inkişafın qiymətləndirilməsi şöbəsi), Vergi siyasəti idarəsinin tərkibinə 
3 şöbə (Qanunvericiliyin monitorinqi və təkmilləşdirilməsi şöbəsi, Vergi 
inzibatçılığın təkmilləşdirilməsi şöbəsi, Dövlət orqanları, bələdiyyələr və vergi 
ödəyiciləri ilə iş şöbəsi) daxildir.
Baş  idarənin  strukturuna  daxil  olan  şöbələrin  vəzifələrinə  gəldikdə  isə,
Strateji araşdırmalar idarəsinin vəzifələrindən bəzilər aşağıdakılardır:
Dövlətin həyata keçirdiyi iqtisadi siyasətə müvafiq olaraq vergi ödəyicilərinin 
fəaliyyətinə fiskal təsirini təhlil etmək;
Vergi  ödəyicilərinin  maliyyə  vəziyyətinin  qiymətləndirilməsini  və 
mikrosəviyyədə tələb və təklifin dəyişməsi əsasında iqtisadi konyukturun təhlilini 
və proqnozlaşdırılmasını həyata keçirmək;
Ölkə  səviyyəsində  ümumiqtisadi  proseslərin  real  inkişafı  nəzərə  alınmaqla 
aparılan  büdcə-vergi  siyasətinin  effektivliyinin  qiymətləndirilməsini  həyata 
keçirmək;
İqtisadiyyatın  real  sektorunda  baş  verən  dəyişikliklərin  büdcə  gəlirlərinin 
formalaşmasına  təsirinin  mümkün  risklərinin  qiymətləndirilməsini  həyata 
keçirmək;
Real sektorun monitorinqini apararaq müvafiq statistik məlumatları toplamaq, 
emal və tədqiq etmək, bu məlumatların aidiyyəti üzrə istifadə olunması ilə bağlı 
təkliflər vermək;  
Makroiqtisadi  göstəriciləri  təhlil  etmək,  makroiqtisadi  və  fiskal  siyasət 
strategiyasını araşdırmaq;
Vergi siyasətinin effektivliyinin diaqnostikasını aparmaq, onun mexanizminin 
təkmilləşdirilməsinə dair təkliflər vermək;
Beynəlxalq  və  yerli  təşkilatların  makroiqtisadi  sahədə  Azərbaycan 
Respublikası  ilə  bağlı  hesabatlarını  tədqiq  və  təhlil  etmək,  bununla  əlaqədar 
müvafiq hesabatların hazırlanmasını təmin etmək;
Vergi potensialının müəyyən edilməsi üçün metodologiyanın hazırlanmasını,  
mütəmadi təkmilləşdirilməsini və  tətbiqini həyata keçirmək;
    İqtisadiyyatın,  o  cümlədən  vergi  sisteminin  inkişafının  monitorinqini 
aparmaq, daxili meylləri və riskləri qiymətləndirmək;
Vergi sisteminin inkişafı icmalını və digər analitik hesabatların hazırlanmasını 
təmin etmək;

---

AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ
[yaranması, inkişafı və perspektivləri]
145
Azərbaycan  Respublikasının Mərkəzi Bankı yanında
Tədqiqatlar və İnkişaf Mərkəzi (ARMB TİM)
Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı   yanında Tədqiqatlar  və İnkişaf 
Mərkəzi (ARMB TİM) 2010-cu ildə yaradılmışdır. Mərkəzi Bankın Tədqiqatlar 
və  İnkişaf  Mərkəzi    yeni  yaranmasına  baxmayaraq,  ölkədə    iqtisadi  siyasətin 
araşdırılması üzrə mühüm  beyin mərkəzlərindən birinə çevrilməkdədir.
  Mərkəzin  əsas  funksiyaları    mühüm  araşdırmaların,  elmi  axtarışların 
aparılmasına,  müasir  tədrisin    və  resursların  inkişafına  və  təşviqinə  təkan 
verməkdir. 
    Mərkəz  Azərbaycan  Respublikası  Mərkəzi  Bankının      qərar  qəbulunun 
məlumatlandırılması,  eyni  zamanda,  iqtisadi  və  maliyyə  savadlılığının  inkişafı 
üzrə geniş strategiyanı, tətbiqi empirik tədqiqatların aparılmasını, ixtisaslaşdırılmış 
və professional treninqləri həyata keçirir, elmi ictimaiyyət və qərar qəbul edən 
şəxslər arasında  dialoq  və müzakirələr təşkil edir.
Mərkəzdə  markoiqtisadi  araşdırmalar,  iqtisadi  inkişaf  və  sosial  problemlər, 
beynəlxalq iqtisadiyyat, maliyyə sabitliyinin metodologiyası, maliyyə sektorunda 
araşdırmalar şöbələrini birləşdirən Araşdırmalar Departamenti və tədris, resurslar 
və xüsusi layihələr üzrə şöbələri birləşdirən İnkişaf Departamenti fəaliyyət göstərir.
  AMB-nin  müvafiq  tədqiqat  və  analitik  strukturları  son  illər  makroiqtisadi 
siyasətin  empirik  əsaslarının  öyrənilməsi,  pul  siyasəti  və  onun  təsirlərinin 
ekonometrik təhlili, makroiqtisadi stimulyasiya və proqnozlaşdırma modellərinin 
qurulması, bank sektorunda maliyyə dayanıqlığının tədqiqi, qlobal iqtisadiyyatın və 
müxtəlif sosial-iqtisadi inkişaf məsələlərinin araşdırılması istiqamətində müxtəlif 
tədqiqat layihələrini həyata keçirirlər. Bu araşdırmalar  iqtisadi məsələlərin elmi 
cəhətdən öyrənilməsi və qiymətləndirilməsində, iqtisadi nəzəriyyə və praktikanın 
sintezinə  imkan  verən  yanaşmaların  formalaşmasında,  cəmiyyətdə  iqtisadi 
biliklərin yayılmasında mühüm rol oynayır.
Mərkəz    makroiqtisadi  və  maliyyə  sabitliyinin  idarə  olunması  potensialının 
artırılmasına yönələn institusional proqramlar və layihələr həyata keçirir. İnsan 
kapitalının  idarə  olunması  üçün  mühüm  innovasiyalar  təşviq  edir,  ayrı-ayrı 
funksiyalar üzrə idarəçilik və biznes prosesləri əsaslı şəkildə təkmilləşdirir.

---

AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ
[yaranması, inkişafı və perspektivləri]
146
Bütövlükdə  Azərbaycan  Respublikasının  Mərkəzi  Bankı  son  üç  il  ərzində 
iqtisadiyyatın  müxtəlif  məsələləri  üzrə  40-dan  çox  tədqiqat  işləri  aparılmışdır. 
Bu tədqiqat işləri 30-dan artıq iqtisadçı-tədqiqatçı tərəfindən həyata keçirilmişdir. 
Onlar beynəlxalq səviyyəli nəşrlərdə və intellektual tədbirlərdə fəal iştirak etmişlər.  
Tədqiqatlar və İnkişaf Mərkəzi makroiqtisadi və maliyyə sabitliyinə dair
aşağıdakı modelləri hazırlamışdır:
1.   Manatın real effektiv valyuta məzənnəsinin tarazlıq səviyyəsi və məzənnə 
uyğunsuzluğunun qiymətləndirilməsi;
2.   Manatin məzənnəsinin inflyasiyaya ötürücülük qabiliyyətinin 
qiymətləndirilməsi 
3.   İnflyasiya;
4.   Dinamik stoxastik ümümi tarazliq;
5.   Məcmu buraxiliş kəsiri;
6.   Pula tələb;
7.   Makro stress-testləşmə;
8.   Maliyyə sabitliyinin qiymətləndirilməsi məqsədi ilə istifadə edilən indekslər.
 Mərkəzi Bankın analitik tədqiqatlar aparan şöbələri 2013-cü ildə Azərbaycanda 
daha  bir  neçə  iqtisadi  modellərin  qurulmasını  planlaşdırır.  İlin  sonuna  kimi 
Azərbaycanın Mərkəzi Bankının “Azərbaycan Dinamik Stoxastik Ümumi Tarazlıq 
(DSÜT) modeli”nin tətbiqinə başlanılması, ölkədə maliyyə risklərinin ölçülməsi 
ilə bağlı yeni modelin tamamlanması da nəzərdə tutulur.   
Aparılan  tədqiqat  işlərinin  metodoloji  bazası  daim  beynəlxalq  ekspertizadan 
keçirilir.  Dünyanın  nüfuzlu  bankları,  beyin  mərkəzləri  ilə      qarşılıqlı  əməkdaşlıq  
əlaqələri qurulur. Bu fəaliyyətin məntiqi davamı olaraq, Azərbaycan Mərkəzi Bankı 
“Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat” adlı rüblük elektron jurnalın nəşrinə başlamışdır. 
Jurnal  maliyyə-bank  sektorunun  və  iqtisadiyyatın  müxtəlif  sahələrinin  nəzəri-
praktiki aspektlərini, qlobal iqtisadi proseslərin, iqtisadi inkişafın və iqtisad eliminin 
müxtəlif məsələlərini özündə əks etdirən məqalələri və tədqiqatları əhatə edir.
Tədqiqatlar və İnkişaf Mərkəzi qlobal bazarlar, dünya iqtisadiyyatında tsiklik 
və transformasiya prosesləri, qlobal makroiqtisadi siyasətlər, ölkə iqtisadiyyatında 
aktual  məsələlərin  fundamental  tədqiqi,  modelləşdirmə  və  empirik  tədqiqatlar 
sahəsində məqsədyönlü işlər haqqında informasiyanı ictimaiyyətə çatdırmaq üçün 
2013-cü ildən etibarən  rüblük  “Tədqiqat bülleteni”nin buraxılışına başlamışdır. 
Bülletenin  birinci    hissəsində  bir  qayda  olaraq,  dünya    iqtisadiyyatında  və 
maliyyə  sistemində  son    proseslərin  qısa  icmalı,  habelə  iqtisadi    tədqiqatlar 
sahəsində dünyanın beyin  mərkəzləri və mərkəzi banklarından ən son  xəbərlər 

---