Fesil indd
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 9.2 Gender nədir
- Şimali Qafqaz xalqları arasında ənənəvi olaraq oğlanların tərbiyəsi ilə kişilər məşğul olurdu. “Atalıq”
266 edir. Beləliklə, bərabərsizlik əsasında qurulan sosial münasibətlər “inkişaf hər bir insanın hüququdur” prinsipinə zidd çıxır və bütöv cəmiyyətin insan inkişafı yolunda addımlaması üçün ciddi əngəllər törədir. Bəzən insanlar mövcud bərabərsizlik qaydalarına qarşı çıxır, müqəddəratlarını öz əllərinə alaraq, qabiliyyətlərini artırırlar. Bu proses insan inkişafı nəzəriyyəsində “səlahiyyətlərin genişləndirilməsi” (“empowerment”) adlanır və bərabərsizlik şəraitində inkişafa nail olmağın ilkin əsasını təşkil edir. Bərabərsizlik bəzən ilk baxışdan müsbət təsir bağışlayan göstəricilər arxa- sında gizlənir. Təsəvvür edin ki, qızların yaşadığı şərti ölkədə Cəmilə və Lalədə olan təhsil almaq qabiliyyəti qızlar arasında cəmi 18%, oğlanlar arasında isə 75%-dir. Bu halda təhsil almaq hüququnun milli qanunvericilikdə təmin olun- ması, ölkədə çoxlu ali təhsil ocaqlarının fəaliyyət göstərməsi və hətta ildən ilə ali təhsil müəssisələrinə daxil olan tələbələrin artan sayı cəmiyyətdə bərqərar olan köklü bərabərsizlik şəraitini əks etdirmir. Məhz buna görə də qlobal, regional,
Yaşadığımız mühitdə biz hər gün sosial və iqtisadi bərabərsizliyin müxtəlif formaları ilə rastlaşırıq. Biz həmçinin müxtəlif sahələrdə bərabərliyi təmin edən yazılı qanunlardan və yazılmamış qaydalardan bəhrələnirik. Bərabərsizliyin bəzi növləri artıq əksər cəmiyyətlərdə qanun səviyyəsində qadağan olunmuşdur və adi həyatda da insanlar tərəfindən rədd edilir. Lakin bərabərsizliyin digər for- maları bəzi cəmiyyətlər, qruplar və ya ayrı-ayrı fərdlər tərəfindən rahat qəbul olunur. Məsələn, aşağıdakı iki fikri dostlarınıza təqdim edib, aldığınız reaksiyanı müşahidə edin:
Hər iki fikir müəyyən sosial klassifikasiya (cins üzrə və ya maliyyə durumuna əsasən) içərisində konkret kateqoriyaya (qadınlar/kasıblar) aid olan milyonlarla insan haqqında heç bir elmi əsası olmayan ümumiləşdirməni (stereotip) təqdim edir. Bu kimi stereotiplər əsasında verilən qərarlar milyonlarla insanın həyatına təsir göstərir, onları həyatın müxtəlif məqamlarında qeyri-bərabər şəraitə salır və beləliklə də insan inkişafını ciddi şəkildə məhdudlaşdırır. Dostlarınız hansı
Cavablardan asılı olaraq sosial mühitinizin hansı bərabərsizlik formasına daha “dözümlü” olduğunu və beləliklə hansı kateqoriyaya aid olan insanlara qarşı daha ədalətsiz şəkildə davrandığını müəyyən edə bilərsiniz. Müxtəlif ictimai münasibətlər arasında cəmiyyətdə kişi və qadınların fərqli rol və vəzifələrini müəyyənləşdirən münasibətlər sistemi mühüm yer tutur. 267 9.2 Gender nədir? Bioloji fərqlər əsasında müəyyənləşdirilən cinsdən fərqli olaraq, gender (ona həmçinin sosial cins deyilir) kişi və qadınların ictimai münasibətlər çərçivəsində (məsələn, ailədə, məktəbdə, iş kollektivində) formalaşan rol və vəzifələrini əhatə edir. Bu rollar və vəzifələr konkret cəmiyyətdə mövcud olan “kişi” və “qadın” sosial kategoriyalarının mahiyyətini təşkil edir. Digər mühüm sosial klassi- fikasiyalarla bərabər (ictimai sinif, irq, etnik qrup və sair), gender insanların cəmiyyətdəki mövqeyini müəyyənləşdirən əsas amillərdən biridir. “Cins” və “gender” arasında olan fərqi daha aydın göstərmək üçün iki misa- la müraciət edək. Uşaq doğmaq qadınlara aid olan reproduktiv bioloji funksiyası cinsin əlamətidir. Uşağın bəslənməsi və təlim-tərbiyəsi isə müxtəlif cəmiyyətlərin kişi və qadınlara (bəzən yalnız kişilərə və ya yalnız qadınlara) aid etdiyi sosial funksiya olaraq gender anlayışına aiddir və ailədə və cəmiyyətdə gender əsaslı əmək bölgüsünün bir hissəsidir. Bioloji cins əlamətləri və funksiyaları sosial cinsin funksiyaları ilə müqayisədə daha stabildir. Məsələn, uşaq doğmaq funk- siyasını yalnız “qadın” cinsinə aid olan insanlar həyata keçirə bilər. Gender və ya sosial cinsin xüsusiyyətləri tarixi dövrdən, spesifik iqtisadi, mədəni, sosial və ekoloji şəraitdən asılı olaraq daim dəyişməkdədir. Genderə aid təsəvvürlər təkcə zaman və məkanla dəyişmir. Eyni cəmiyyətdə insanların “kişilik” və “qadınlıq” xüsusiyyətləri haqqında təsəvvürləri konkret insanın yaşı, sosial mövqeyi, etnik qrupu, dini, ailə statusu və başqa faktorlar- dan asılı olaraq fərqlənir. Həyat təcrübənizə əsaslanaraq bu suallara cavab verin: Kənd yerlərində və şəhərdə, imkanlı və yoxsul təbəqədə, müxtəlif mədəni mühitdə yaşayan tanışlarınız arasında ideal “kişilik” və “qadınlıq” xüsusiyyətləri haq- qında təsəvvürlər eynidirmi? Fərqlər varsa, fikrinizcə, onlar nədən irəli gəlir? Digər sosial münasibətlər sistemləri kimi gender münasibətləri də müəyyən güc balansına, hakimiyyət bölgüsünə əsaslanır. Bu güc balansı konkret
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|