Fesil indd
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 9.5 Qlobal miqyasda inkişaf siyasəti və gender
272 Bərabərlik kişiləri və qadınları eyniləşdirmir, əksinə onların fərqli ehtiyaclarını, prioritetlərini və maraqlarını nəzərə almağa tələb edir. Son yüz il ərzində dünya dövlətləri gender problemlərinin çözümü istiqamətində böyük addımlar atmışdır. Milyonlarla qız və oğlan, kişilər və qa- dınlar bərabər şəkildə qida və su ehtiyatlarından istifadə etmək, təhsil almaq, səhiyyə xidmətlərindən istifadə etmək, ictimai və siyası fəaliyyətlə məşğul olmaq və iqtisadi həyatda iştirak etmək imkanı əldə etmişdir. Qeyri-hökumət təşkilatları və ictimai fəallar gender əsaslı ayrı-seçkiliyə qarşı yerli və qlobal səviyyədə mübarizə aparmış, kişi və qadın bərabərliyi məsələsinin beynəlxalq forumların və ayrı-ayrı dövlətlərin gündəminə daxil edilməsinə nail olmuşlar. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının fəaliyyəti çərçivəsində dünya dövlətləri gender bərabərliyini və qadın hüquqlarını təmin edən bəynəlxalq konvensiyalara qoşulmuşlar. Bu sırada “Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsı haqqında” Konvensiya (1995-ci il), IV Ümumdünya Qadınlar Konfran- sında qəbul edilmiş Pekin Bəyannaməsi və Pekin Fəaliyyət Platforması (1995-ci il) və Minilliyin Bəyannaməsi (2000-ci il) xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. BMT-nin dəstəyi ilə dünyanın bütün bölgələrində dövlətlər öz milli qanunvericiliyində münasib dəyişikliklər etmiş və gender sahəsində iri miqyaslı proqramlar həyata keçirmişlər. Lakin yuxarıda təqdim etdiyimiz statistik məlumatlar göstərir ki, bütün bu uğurlara baxmayaraq XXI əsrin əvvəlində gender bərabərsizliyi bəşəriyyət qarşısında duran ən ciddi problemlərdən biri olaraq qalmaqdadır. 2000-ci ildə “gender bərabərliyinə nail olmaq və qadınların səlahiyyətlərini genişləndirmək” Minilliyin İnkişaf Məqsədlərindən (MİM) biri olaraq müəyyən edilmişdir. Eyni zamanda kişi və qadınların ictimai və iqtisadi mövqelərindəki uyğunsuzluqları aradan qaldırmadan minilliyin digər inkişaf məqsədlərinə nail olmaq qeyri-mümkündür. Yeni minillikdə qlobal inkişafın istiqamətlərini müəyyənləşdirən 8 MİM-dən daha ikisi “uşaq ölümü hallarının azaldılması” (MİM 4) və “ana sağlamlığının yaxşılaşdırılması” (MİM 5) qadınların ictimai və iqtisadi durumu ilə bilavasitə bağlıdır. Yoxsul və savadsız əhalinin tərkibində qadınların əksəriyyət təşkil etdiyini nəzərə alsaq, digər iki məqsəd ilə (“ifrat yoxsulluğun və aclığın aradan qaldırılması” və “ümumi ibtidai təhsilə nail olun- ması” üzrə MİM-lər) gender bərabərsizliyi arasında olan əlaqə aydın görünür. Gender bərabərsziliyi həm fərdi, həm institusional səviyyədə özünü büruzə verə bilər. İnsan inkişafına yönəlmiş siyasət aşağıdakı səviyyələrdə gender bərabərsizliyinin aradan qaldırılmasına çalışır: • Qanunvericilik • Sosial təsisatlar • İctimai münasibətlər • Ailədaxili münasibətlər Gündəlik həyatımızda gender əsaslı qaydalar, qadağalar və gözləntiləri
273 ayrı-ayrı insanların hərəkətlərində bəzən asanlıqla müşahidə etmək olar. Azərbaycanda azyaşlı qızların valideynlər tərəfindən erkən nikaha məcbur edilməsi gender əsaslı zorakılığın gözə çarpan növüdür və milli qanunverici- lik tərəfindən qadağan edilir. Lakin bəzən gender bərabərsizliyi və onun mənfi təzahürləri insanlar tərəfindən adi hal kimi qəbul olunur. Cənubi Asiyada qızla- rın qidasını məhdudlaşdıran ana və atalar çox vaxt övladlarının anemiya (qanaz- lığı) xəstəliyindən zərər çəkdiyini qız və qadınların təbiətdən zəif olması ilə izah edir. Beləliklə, gender əsaslı qaydalar nəticəsində əmələ gələn xəstəlik qadınlara
(qızlar) insan inkişafı üçün zəruri olan sağlamlıqdan məhrum edilir. Gender münasibətlərinə aid normalar cəmiyyətdə fəaliyyət göstərən əsas sosial təsisatlar (hakimiyyət, ailə, məktəb, dil, qanunverici, siyası və iqtisa- di sistemlər) tərəfindən mütəmadi olaraq istehsal edilir. Gəlin bu prosesi daha ətraflı araşdıraq. Məsələn, təsəvvür edək ki, şərti ölkənin milli qanunvericiliyinə əsasən hər bir vətəndaşın seçmək və seçilmək hüququ vardır. Lakin seçki pro- sesini tənzimləyən prosedurlar qadınlardan seçkidə iştirak etmək üçün ailə baş- çısının razılığını almağı tələb edir. Məktəb isə təhsil prosesində yeni nəsillərə yeritdiyi gender stereotipləri vasitəsilə bu bərabərsizliyə ideoloji dəstək verir. Beləliklə, gender əsaslı ayrı-seçkilik normallaşaraq gözdən itir, bürokra- tik prosedurlar və “təbii” kimi qəbul olunan sosial normalar arxasında gizlənir. Cəmiyyətdə insan inkişafını təmin edə biləcək şəraitin yaradılması üçün gender bərabərsizliyini adiləşdirən, normallaşdıran və öz fəaliyyətində mütəmadi olaraq istehsal edən sosial təsisatlar daxildən dəyişilməlidir.
Gender bərabərliyinə aid məsələlər ilk olaraq inkişaf gündəminə qadın problemləri timsalında daxil olmuşdur. İnkişafı modernizasiya və iqtisadi ar- tımla bağlayan yanaşmalar qadınların iqtisadiyyatda çox cüzi rol oynadığını, inkişaf prosesinin kişi və qadınlara eyni tərzdə təsir etdiyini, ümumi iqtisadi artımın kişilərin yüksələn gəlirləri vasitəsi ilə ailələrə və o cümlədən qadınlara da müsbət təsir edəcəyini aksiom olaraq qəbul etmişdir. Bu yanaşmalara arxala- nan siyasətlər inkişaf edən ölkələrdə qadınları humanitar yardıma ehtiyacı olan, cəmiyyətdə əsasən bioloji reproduktiv funksiyanı yerinə yetirən, asılı bir qrup olaraq tanıyırdı. Bu qrup üçün nəzərdə tutulan proqramlar qida məhsulları, gigi- yena vasitələri və ailə planlaşdırması vasitələrinin paylanmasına xüsusi diqqət yetirirdi. XX əsrin 70-ci illərindən başlayaraq sürətlə artan qadın və gender tədqiqatları elm sahəsi və beynəlxalq qadın hərəkatı inkişaf ətrafında gedən müzakirələrin fəal işitirakçısına çevrilir, bəzi oturuşmuş iqtisadi yanaşmaları sual altına qo-
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|