Fesil indd
Gender bərabərsizliyi yalnız qadın problemi deyil
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 9.4 Gender bərabərliyi
270 9.3 Gender bərabərsizliyi yalnız qadın problemi deyil Qeyri-bərabər gender münasibətləri çərçivəsində bir kateqoriya əlverişsiz, asılı, hakimiyyətsiz, o birisi isə əlverişli, hakimiyyətə sahib, idarəedici mövqelərdə yerləşir. Nəticədə insanın gender mənsubiyyəti onun inkişaf imkan- larına bilavasitə təsir edir. Hal-hazırda qlobal miqyasda və eləcə də dünyanın ayrı-ayrı bölgələrində gender bərabərsizliyinin nəticəsində milyonlarla insanın inkişafı məhdudlaşdırılır. Dünyada 1.3 milyard yoxsul əhalinin 70%-ni qadınlar təşkil edir. BMT-nin hesablamalarına görə, dünyada qidanın 50%-ni qadınlar isteh- sal edir, lakin onlar ümumi gəlirin yalnız 10%-ni alır və cəmi 1% torpaqların yiyəsidir. Dünya parlamentlərində qadın millət vəkilləri yalnız 19.1% təşkil edir. Dünyada həddi-büluğa çatmış əhalinin 774 milyonu savadsızdır. Onların 2/3-ni qadınlar təşkil edir (bu rəqəm son 20 il ərzində dəyişməz qalır). Hər il dünyada 18 yaşına çatmamış 60 milyon qız erkən nikaha məcbur edilir. 15-44 yaşlı qadınlar arasında zorakılıq nəticəsində ölən və zərər çəkənlərin sayı xərçəng xəstəliyi, malyariya, avtomobil qəzaları və müharibə qurbanlarının sayından artıqdır. Qadınlara qarşı zorakılıq aktlarının əksəriyyəti həyat yoldaşı (və ya intim partnyor) tərəfindən törədilir 8 . Gender bərabərsizliyinin əsas hədəfi qızlar və qadınlar olsa da, bu so- sial bəladan zərər çəkən təkçə qadınlar deyil. Hərbi münaqişələr zama- nı əsasən yeniyetmə oğlanları hədəf götürən ölümcül əməliyyatlar tarixin faciəvi səhifələrinə həkk olunub. Bu qəddar cinayətlərin məhz oğlanlara qarşı törədilməsinin əsasında konkret cəmiyyətlərdə oğlanlara gələcək döyüşçü, ailə və ya tayfanın əsas təminatçısı vəzifəsini təyin edən gender vəzifələri durur. Statistik məlumatlar göstərir ki, gender bərabərsizliyi bütöv cəmiyyətin və ayrı-ayrı fərdlərin inkişafına saysız-hesabsız zərbələr vurur. Yoxsulluğun, xəstəliklərin, ailədaxili zorakılığın, savadsızlığın öhdəsindən gəlmək üçün bəşəriyyət kişi və qadın bərabərliyinə nail olmalıdır. Dünyada hər üç qadından biri zorakılığa məruz qalır. Qadınlara qarşı zorakılıq gender bərabərsizliyinin hökm sürdüyü mühitdə cəzasız cinayət kimi qalmaqdadır. Ailədə, icmada, məktəbdə və ya iş yerində fiziki, psixoloji və ya seksual zorakılığa məruz qalan, hərdən isə öz evlərində dustaq kimi saxlanılan insanlar ən əsas hüquqlar və im- kanlardan istifadə etməyə belə macal tapmırlar. Məsələn, Əfqanistanda azyaşlı 8 Mənbə: UNWomen, Gender Issues ( http://www.unifem.org/gender_issues); UNICEF, ‘Women and Children: The Double Dividend of Gender Equality’, 2007; UNDP in Action: Women and Girls in Crisis. Key statistics; UN Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women.
271 qızların fiziki və seksual zorakılığa məruz qalması halları üzündən valideynlər qız uşaqlarının təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi ilə onları çox vaxt məktəbə buraxmaqdan vaz keçir. Ölkədə ümumi orta təhsili bitirmişlərin faizi qadınlar arasında 5.6%, kişilər arasında isə 34 faizdir. İnsan inkişafı nəzəriyyəsinin ərsəyə gəlməsində aparıcı rol oynamış Nobel mükafatı laureatı Amartya Sen öz araşdırmalarında gender bərabərsizliyinin cəmiyyətə gətirdiyi ziyanı dəfələrlə qeyd etmişdir. Məsələn, Cənubi Asiyada apardığı tədqiqatlara əsasən A. Sen bir çox bölgələrdə qız uşaqlarının oğlanlarla müqayisədə daha az qida qəbul etdiyini göstərmişdir. Bu hal ailələrin ənənəvi olaraq oğlan uşaqlarına daha böyük dəyər verməsi ilə əlaqədardır. Uşaqlıqda ailədə zəruri qidalanmadan məhrum edilmiş qadınların böyük hissəsi həyat boyu səhhətində müxtəlif problemlərlə rastlaşır və çəkisi qəbul olunmuş tibbi stan- dartlardan aşağı olan körpələr dünyaya gətirirlər. Çəkisi normadan aşağı olan uşaqlar arasında illər sonra ürək xəstəliklərindən zərər çəkənlərin yüksək sayı qadınlara tətbiq olunan sosial məhdudiyyətlərin bioloji reproduktiv funksiya vasitəsi ilə gələcək nəsillərə necə təsir göstərdiyini nümayiş edir 9 . “Gender bərabərsizliyi təkcə qızların və qadınların maraqlarına ziyan vur- mur, o həmçinin oğlanlar və kişilərə mənfi təsir göstərir. Bu təsir bioloji əlaqələr (uşaqların zəif qidalanması, böyüklərin kardiovaskulyar xəstəliklərə düçar ol- ması) və sosial əlaqələr (bərabərsizliyin siyasi, ictimai və iqtisadi sahələrə vur- duğu ziyan) vasitəsilə həyata keçir.” 10
Sen həmçinin gender bərabərsizliyinin siyasi, iqtisadi və mədəni kontekstdən asılı olaraq müxtəlif formalar aldığını qeyd edir. “Yaponiyadan Mərakeşə, Özbəkistandan Amerika Birləşmiş Ştatlarına qədər gender bərabərsizliyi dün- yanın əksər bölgələrində mövcuddur. Lakin qadınlarla kişilər arasında olan bərabərsizlik bir çox fərqlı formalarda özünü büruzə verə bilər. Əslində gender bərabərsizliyi vahid bir fenomen deyil, bir-biri ilə əlaqədə olan problemlər top- lusudur.” 11 9.4 Gender bərabərliyi İnsanların inkişafı onların cins və ya gender mənsubiyyətinə əsasən məhdudlaşdırılmamalıdır. Gender bərabərliyi qadınların və kişilərin, oğ-
9 Amartya Sen, Many faces of gender inequality, http://www.flonnet.com/fl1822/18220040.htm 10 Amartya Sen, Many faces of gender inequality 11 Amartya Sen, Many faces of gender inequality 12 Mənbə: Office of the Special Adviser on Gender Issues and Advancement of Women (OSAGI) United Nations and Gender Mainstreaming Learning & Information Packs prepared by the United Nations Development Programme-UNDP Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|