FəXRƏDDİn cəFƏrov

178. M İI
2
Əİİ Pirqu 1 u  c£3 u
B ab ak , C ah ri
17 
y u n
  1330
[P i  te-7
173. Kaxbab.yi.Ba xşali T a£i c £ .
B a b a k , S ira b
17  iyu д   1330
P
j
  1 ^ 7
180.  A B alıvsxd iyəvQ oca
B ab ak , A lagöz,
17  у и д   1330
Px  J&-7
M az ra
17  iyu д   1330
P r  J&-7
181. K a fb ə la y iF ə ıa li ха д
İb ra h im  oğlu
N arittıanabad
17 
bfüa.
  1330
Pr  J&-7
1 3 2 .5  ul 
п
.
д о у
М
п з
П
B a b a k , Gahxi
17  гуид  1930
Px  te-7
183. O ru co v  Teym ur
B ab ak , Q a h a b
17  iyu 
д 
1330
Px  №-7
184. M ajttm əd w D Ü Ä Y ajııaİJ
B ab ak , Alagöz, 
M scxa
17  iyu д   1330
Px  №-7
185. A b b a so v  S  iileyıtıa д
N o raşea
17 
hfu
 д   1930
Px  Jfc-7
186. Cafax  R a m z m   c $  u
B ab ak , В  u kı ад
17  гуид  1930
Px  №•?
154

---

E R M Ə N İ   V Ə H Ş İ L İ Y İ  
S Ə N Ə D L Ə R İ N   D İ L İ   İ L Ə
NAZİRLƏR  KABİNETİNİN  SƏDRİNƏ
İrəvan quberniyasının  müsəlman 
nümayəndələri tərəfindən.
Ə R İ Z Ə
1917-ci  ilin  dekabr  ayından  1918-ci  ilin  iyun  aymadək  İrəvan 
quberniyasında  erməni  silahlı  qüvvələri  tərəfindən  200-dən  artıq 
müsəlman kəndi yandırılmış,  əhalisinin  bir hissəsi  öldürülmüş,  bir 
hissəsi isə dağlara qaçıb, orada soyuqdan və aclıqdan ölmüşdür.
Bu  insanlar  öz  hökümətlərini  seçmişdilər  və  özlərini  Azərbay­
canın  tərkib  hissəsi  hesab  edirdilər.  Hal  -  hazırda  erməni  silahlı 
qüvvələri  müsəlmanlar  yaşayan  Erivan,  Eçmiədzin,  Sürməli 
qəzalarının  bir  hissəsini  işğal  ediblər.  Bu  ərazilərdə  yaşayan 
müsəlman  əhalisinin  bir  hissəsi  öldürülüb,  bir  hissəsi  isə  dağlara 
qaçıb.  Zorla  təmizlənmiş  ərazilərə  isə  Türkiyədən  qaçmış 
ermənilər  yerləşir.  İrəvan  quberniyasmın  müsəlmanlar  yaşayan 
hissəsi  Azərbaycanın  ayrılmaz  hissəsi  olduğundan,  biz,  aşağıda 
imza  edənlər  respublika  hökümətindən  onun  fiziki  varlığım 
qorumaq  üçün  qəti  tədbirlər  görməyi  xahiş  edirik.  Bizim 
fikrimizcə, ən yaxşı vasitə ermənilərə qarşı aktiv silahlı hərəkatdır. 
Lakin  bu  qeyri  -  mümkün  olduğundan  Erivan  quberniyasmdakı 
müsəlmanların vəziyyətinə yerli ingilis rəhbərliyinin diqqətini cəlb 
etmək  lazımdır.  Sülh  konfransı  keçirdənədək  Erivan  qəzasımn 
Kəmərli kəndinə, Şərur qəzasının Şərur kəndinə, Sürməli qəzasınm 
İqdır kəndinə, Naxçıvan şəhərinə ingilis qoşunları yeridilməlidir.
Bundan  başqa  müsəlmanlara  qarşı  törədilən  vəhşilikləri,  yüz 
milyonlara  yatan  maddi  zərəri  müəyyən  etmək  üçün  Erivan 
quberniyasına müttəfiq dövlətlərin nümayəndələri göndərilməlidir.
Teymur bəy Makinski 
Yeni Araz -  Türk 
R.Вfsnıayılov,  Paşa bəy Bayrambəyov,
hökümətinin 
M.Məhərrəmov,  A.Sultanov,  V.Tahirov
nümayəndələri: 
və A.Şeyx - iil İslamov
4 yanvar  1919-cu il
NMRDA.  3 1 4 - 5 -   74.
İ 5 5

---

20 mart 1919 - cu il
B akı X arici işlər N azirinə
bu giin  mən  Təbrizdən  belə
bir teleqram  alm ışam :
Tehran Azərbaycan sədrliyinə yeddi  gün  içərisində gedən  ağır
Ola  bilər  ki,  təkrar  hücuma  keçsin  nöqtə  Qaçqınlar  çox  ağır 
vəziyyətdədirlər,  ərzaq  çatışmaması  davam  edir  təcili  tədbirlər 
zəruridir Müfəssəl məlumat poçta ilə nöqtə Salman Ordubadi.
Erivan  quberniyasının  müsəlman  əhalisi  nümayəndələrinin 
xahişini nəzərə alaraq hökümət qərar qəbul etmişdir ki,  erməni­
lərlə toqquşma zamanı zərər çəkən  müsəlmanların  qaçqınlarına 
və  ziyan  dəyənlərə  bir  milyon  manat  vəsait  buraxılsın.  Onların 
vəziyyəti o qədər çətindir ki,  heç bilmirsən  necə izah edəsən.
Ayrılmış  bir  milyon  manat  vəsaiti  və  qaçqınların  vəziyyəti 
ilə  tanış  olmaq  və gələcək  tədbirlər üçün hökümət  qərar  qəbul 
edibdir  ki,  Naxçıvan,  Şərur,  Sürməli,  Vedibasar,  Millistan  ra­
yonlarına  T.B.Makinski  ,  R.B.İzmayılov  və  həkim  Qənizadə- 
dən  ibarət nümayəndə  göndərir.
Hökümət  nümayəndələri  ilə  birlikdə  geri  qayıtmalıdırlar, 
adları  çəkilən  rayonların  müsəlman  əhalisinin  nümayəndələri: 
Bağır  Rzayev,  Məhərrəm  Əliyev,  Əli  Əşrəfov,  Kazımov  Hüse­
yn  Hüseyn  Cavid,  Əsəd  Manafov,  Bəhrəm  xan  və  Əziz  xan 
Naxçıvanski  -  Bakıya  gəlirlər  ki,  müsəlman  qaçqınlarının  və­
ziyyəti  barədə höküməti məlumatlandırsınlar və onlara kömək 
haqqında hökümət qarşısında məsələ  qaldırsınlar.
Yuxarıdakıları  Sizə  çatdırmaqla  xahiş  edirəm  ki,  Siz  alicə­
nablar Allah xətrinə kömək  edəsiniz,  sərəncam  verilsin  ki:
1) Yuxanda qeyd olunan rayonlara nümayəndələrin getməsinə və
D iplom atik  nümayəndə
(im za)
A zərbaycan  Respublikasının 
N azirlər Sovetinin sədri
3 aprel 1919 -  cu il 
№  2700  -
Tiflis də k i İttifaq  qüvvələrinin 
kom andanı gen eral Tom sona
1 5 6

---

qayıtmasına maneçilik törətməsinlər (gediş - gəliş maneəsiz olsun);
2)  Əgər  mümkündürsə  nümayəndə  üzvlərinə  yolda  müşaiət 
etmək üçün  mühafizəçilər təyin  olunsun;
3)  Və  eləcə  də  nümayəndə  üzvlərinə  yerlərdə  lazımi  kömək­
lik  etmək  üçün  həmin  rayonların  ingilis  hakimiyyət  nümayən­
dəsinə  müvafiq məktub  yazılıb verilsin.
Fürsətdən  istifadə  edərək  xahiş  edirəm mənim Sizə olan  də­
rin  ehtiramıma  və  səmimi  hörmətimə  inanasınız.
N azir Sədr - X oyski.
NM RDA.  3 1 4 - 5 - 7 1 .
Erivandan  16 may  1919-cu  ildə  1291  №-Ii  alnımış şifrəiənmiş  teleqram
Gəncədən  maym  16-da  göndərilib,  poçtla  alınıb
* 
J
Yoldaş xarici işlər nazirinə.
İngilis generalı Milinin Naxçıvana səfəri gözlənilir və bununla 
əlaqədar  maym  üçündə  Ermənistan  elan  edib  ki,  Ermənistan 
ittifaq  qüvvələrinin  razılığı  ilə  Qarsda  olduğu  kimi  Naxçıvam 
tutacaq.  Həmin  elanda  həmçinin  qoşunlara  və  ermənis-tan 
xalqına  müsəlmanların  bərabərhüquqlu  olması  haqqında  müra­
ciəti var. Bizim zabitlər ingilislərin əmri ilə Naxçıvam tərk etdilər.
D iplom atik nümayəndə  T əkinski.
NMRDA.  3 1 4 - 5 - 7 4 .
Tiflisdən teleqram 4199 / 5,  101,  26 / 6,  16 / 30.
28 iyun  1919-cu ildə alınıb.
Xarici  İşlər Nazirliyi
28 iyun  1919-cu il.
№  1891
B A K I
Azərbaycan Respublikasının baş nazirinə.
Naxçıvandan,  Şərurdan,  Ordubaddan  alınmış  məlumatlara 
görə  erməni  höküməti  tərəfindən  müsəlman  xadimləri  həbs 
olunmağa  başlanıb,  addımbaşı  müsəlmanlar  yoxlanılır,  malları 
müsadirə  olunur.  Ermənistan  hökümətinin  bü  cür  çıxışları  hə­
157

---