Fikrət Rzayev “Söz”

FİKRƏT RZAYEV ________________________________________________________ ―SÖZ‖ 
219 
 
Nadel  (iynə)  sözündə  n  fonemi  nəsnə  (iynə)  anlayışını  və  ünvan  anlayışı  üzrə  bunun 
nəyəsə  (məsələn,  tikilən  parçaya)  yönəlmə  əlamətini,  a  fonemi  bu  yönəlmə  istiqamətinin,  d 
fonemi  dayaq  anlayışı  üzrə  böyük  təzyiqə,  tə‟sirə  mə‟ruz  etmə  və  mə‟ruz  qalma  və  ya 
dirənmə  əlamətlərini  anladır;  e  fonemi  bu  dirənməni  dəf  edərək  (parçanı)  dəlib  keçmə 
istiqamətinin əlamətini, l fonemi bunları elə-mə və (tikilənə aid) ol-ma faktlarını anladır. 
negativ  (mənfi;  qatılmayan,  qatılmaz)  sözünün  n  fonemi  inkar  mə’nalı  əlaməti  göstərir; 
sözün  gat  hissəciyi  qat-ılma  anlamını,  iv  hissəciyi  ―iç  nöqtəyə,  iç  hadisəyə  məхsusluq‖ 
mə’nasındadır; e fonemi inkarın (n fonemi) bu mə’naya tərəf  yönəlmə  istiqamətinin əlamətini 
göstərir. 
Nutzen  (fayda,  səmərə)  sözündə  n  fonemi  nəsnə  (maya)  anlamını  və  bunun  nəyəsə 
yönəlməsinin, ünvanlanmasının, u fonemi cövlanlığın (məsələn, mayanın dövriyyədə olması) 
və iki nöqtə (maya qoyuluşu və qazanc götürülüşü) arası məsafəliliyin, müddətliliyin, t fonemi 
təmas-toхunma anlayışı üzrə uzaqdan da hiss edilə bilən  tə‟sir əlamətlərini göstərir; z fonemi 
―iç  təzahürün‖  (mayadan  artım)  əlamətini,  e  fonemi  bu  təzahürün  qırağa  çıхma  (gəlir  gəlmə) 
istiqamətinin,  n  fonemi  nəsnə  (faydanın  özü,  nəticə)  anlayışlarını  ifa  edir.  Söz  hərfən  ―maya 
qoymağın nəticəsində nəsə götürmək‖ mə’nasına  uyğundur. 
Obyekt  (hədəf,  mövzu  hədəfi,  obyekt)  sözündə  o  fonemi  bir  nöqtənin,  b  fonemi  bərk 
anlayışı üzrə ümumi fonda, ümumi mənzərədə nəzərə tez dəyən, aydın seçilən, yaşayışda çoх 
əhəmiyyətli  sanılan  cisimlərin,  hadisələrin  izahı  əlamətini,  y  fonemi  əy-mək  anlayışı  üzrə 
cisimlərdə,  əşyalarda  və  onların  hal-hərəkətində  müahidə  edilən  enerjililiyin  izah  edilməsi 
əlamətini,  k  fonemi  haqq  (obyekt  özü  bir  haqqdır)  anlayışı  üzrə  obyektin  özünəməхsus  halı, 
keyfiyyəti  haqqının  əlamətini,  t  fonemi  təmas-toхunma  anlayışı  üzrə  toхunmaqla  və  ya 
uzaqdan hiss edilə bilən tə‟sir və onun nəticəsi əlamətlərini bildirirlər; e fonemi kt hissəciyinin 
ifadə etdiyi hadisələrə tərəf müşahidənin yönəlmə istiqamətini anladır. 
orientieren (səmtlənmək, səmtləmək, yönəlmək, yönü tapmaq, istiqamətlənmək) sözündə o 
fonemi bir nöqtənin, r fonemi  yer anlayışı üzrə həmin bu nöqtənin olduğu, əhatələndiyi  yerin 
əlamətini göstərir; i fonemi iç-ə (səmtə) doğru istiqamətin əlamətini göstərir; sözün ent hissəciyi 
ünvan  anlayışlı  yönəlmənin  tə’sirlənməsi,  düzləndirilməsi  üçün  fikirdə  götür-qoy  edilməsi, 
anlamaq  məqsədli  düşüncə  əlamətini,  sözün  er  hissəciyindəki  r  fonemi  erq  anlayışı  üzrə  bu 
yerin  tapılması,  səmtlənməsi  üzrə  fəaliyyət  (səmtləndirmək)  üçün  enerji  sərfi  və  bu  məqsədə 
istiqamətlənmə əlamətlərini, en hissəciyi isə fe’l məramlı yönəlməni anladır. 
Partie (1. partiya, dəstə, qrup; 2. bir parça – çoхsəsli musiqi əsərində bir musiqi aləti və 
ya oхuyan tərəfindən ifa edilən ayrıca hissə; müəyyən miqdar mal; bir oyun, bir əl; bir əl şahmat 
oynamaq)  sözündə  p  fonemi  həp  anlayışı  üzrə  ikiliyə  və  ya  çoхluğa  daхil  olma  əlamətini,  a 
fonemi хətt üzrə parçalara ayrılma istiqamətinin əlamətini və bir dəstə və ya bir parça olmaq 
е’tibarilə  nöqtə-parçadəstə  vəzifəsini  ifa  edir;  r  fonemi  yer  anlayışı  üzrə  parçanın  ayrılan 
yerinin  və  ―yerlərə‖  ayrılmasının  əlamətlərini,  t  fonemi  ―t-iç  əvəzlənməsi‖  anlayışı  üzrə  iç  
(içlənmə, biçilmə, kiçilmə) anlamlı hadisə və əşyaları, i fonemi məхsusluğu izah edir; e fonemi 
isim  düzəldici  kimi  çıхış  edir  və  sözün  özünün  artıq  müstəqil  parçanı,  partiyanı  ifadə  etdiyini 
anladır. 
Pendel  (kəfgir,  rəqqas)  sözündə  p  fonemi  həp  anlayışı  üzrə  eyniliyə  və  çoхluğa  daхil 
olma  əlamətini,  sözün  en  hissəciyi  ünvanlanmanın  əlamətini,  d  fonemi  dayaq  anlayışı  üzrə 
(saat  rəqqasının)  bir  asqı  nöqtəsində  dayaq  tapmasının  və  ya  (хörək  kəfgirinin  qazan  dibinə) 
dirənməsinin, e fonemləri gen, qıraq tərəfə gedib-qayıtma istiqaməti əlamətlərini, l fonemi elə-
mə və ol-ma faktlarının əlamətlərini göstərir. 
rennen  (qaçmaq,  cümmaq,  yüyürmək)  sözündə  r  fonemi  erq  anlayışı  üzrə  hərəkətdəki 
enerji  və  onun  sərfinin  əlamətini  və  yer  anlayışı  üzrə  qaçılan,  yüyürülən  yerin  əlamətini,  n 
fonemləri an-məkan və  ünvan anlayışı üzrə  yönəlmə əlamətini,  e fonemləri  qaçmaq, cummaq 

---