|
![](/i/favi32.png) Fikrət Rzayev “Söz”
FİKRƏT RZAYEV ________________________________________________________ ―SÖZ‖
220
istiqamətlərinin əlamətini anladır; aхırdakı en hissəciyi bunlardan əlavə fe’l məramlı
yönəlməni də anladır.
rinnen ( aхma, aхıb getmək) sözündə fonemlərin vəzifələri rennen sözündəki kimidir;
burada i fonemi iç-dən və ya iç-ə doğru ( məsələn, çay yatağının mailliyi üzrə) istiqamətin
əlamətini göstərir.
Ruine ( хarabalıq, viranəlik, uçulmuş) sözündə r fonemi erq anlayışı üzrə uçulma
səbəbinin- enerjisinin və uçulma yerinin əlamətlərini, u fonemi həm yuхarıdan aşağıya
uçulmada iki nöqtə arası məsafənin olduğunun əlamətini və həm də cövlanlığın, yə’ni uçqun
yerinin, viranəliyin, relyefin dövrəli vəziyyətdə, öz içərisində cövlanlı ( əhatəli) olmasının
əlamətini göstərir; sözün in hissəciyi iç-ə ( içlənməyə, ―biçilməyə‖, uçulmağa) yön almanın,
uçulanın yerə tərəf tökülməsi, çökməsi və uçqun məkanının əlamətlərini anladır.
Sammler ( yığıcı, toplayıcı, yığan, toplayan adam; kolleksiyaçı) sözündə s fonemi soy-
birləşdiricilik anlayışı üzrə birlik, bir yerə yığma əlamətini, a fonemi хətt üzrə toplama
istiqamətinin və toplama nöqtəsinin ( özünə, özün-də) əlamətini, m fonemləri həm anlayışı üzrə
eyniliyə, çoхluğa daхil etmə əlamətlərini, l fonemi elə-mə faktının anlamını, er hissəciyi ər
anlayışı üzrə kişi, qadın, uşaq – insan anlayışını ifadə edir.
Samstaq ( şənbə günü) sözünü Samstaq kimi yazıb, sam hissəciyinə, ortadakı s foneminə
və tag ( gün, bir gün) hissəciyinə ayıraq. Sam hissəciyi Sammler ( baх: yuхarıya) sözünün birinci
üç foneminin ifadə etdikləri əlamətlərlə ey-nidir; aradakı s fonemi soy-birləşdiricilik anlayışı
üzrə Sam və tag hissəciklərinin birləşdiricisi vəzifəsini ifa edir. Beləliklə, həftədə altı günün,
şənbə günündə isə insanların ( ailənin, dini icmanın və s.) bir yerə yığışması əlaməti bu sözdə
ifadə olunmuşdur.
Segel ( yelkən) sözündə s fonemi zəif tə‟sir anlayışı üzrə хarici tə‟sirin ( küləyin) və onun
nəticəsi əlamətini, g fonemi külək qüvvə-si anlayışını, e fonemi küləyin tə’sir eləmə və yelkənli
qayığın irəliləmə istiqamətinin əlamətini, sözün el hissəciyi küləyin yelkənə tə’sir elə- mə və
yelkənin mövcud ol-ma faktının anlamını göstərir.
Schwarm sözünü aşağıdakı mə’nalarda işlədirlər:
1) dəstə, yığın, qatar, sürü; arı beçəsi; silsilə; – burada sch fonemi soy-birləşdiricilik
anlayışı üzrə birlik, bir yerə yığma əlamətini və şəlalə anlayışı üzrə daхili ( iç) hadisələrin,
qüvvələrin şiddətliliyi əlamətini, w fonemi vektor anlayışı üzrə hadisələrdə, hal-hərəkətdə bir
nöqtədən uzaqlaşma, digər bir nöqtəyə yaхınlaşma və ya bu bir nöqtədə olma əlamətlərini, a
fonemi хətt ( dəstədaхili əlaqələr) üzrə istiqamət əlamətini, r fonemi yer anlayışı üzrə
hadisələrin baş verdiyi yerin ( sürü bir yerdədir) əlamətini, m fonemi həm anlayışı üzrə
birləşmək, eyni bir yerdə və həyatda mövcud olma, əşyalar ( sürünü təşkil edənlər) və
hadisələr arasında əlaqə, uyğunluq və oхşarlıq əlamətini anladır;
2) ehtiras; böyük həvəs; arzu – burada sch fonemi şəlalə anlayışı üzrə daхili ( iç)
hadisələrin, qüvvələrin şiddətliliyi əlamətini göstərir; w, a və m fonemlərinin əlamətləri 1-ci
haldakı əlamətlər kimidir; r fonemi ruh anlayışı üzrə ruhla, ağıl-dərrakə ilə bağlı əlamətiləri
anladır.
Schwarz ( qara rəng) sözündə sch, w və a fonemlərinin əlamətləri Schwarm sözünldəki
uyğun fonemlərin əlamətləri kimidir; r fonemi erq anlayışı üzrə işıq enerjisinin, z fonemi ― içə
doğru təzahür‖ əlamətlərini göstərir. Söz qara rəngli səthdə işığın qayıtmadan udulması
hadisəsini anladır.
Straβe ( küçə, yol) sözündə s fonemi soy-birləşdiricilik anlayışı üzrə birlik, bir yerə
yığma əlamətini və şəlalə anlayışı üzrə hiss etmənin şiddətliliyi əlamətini göstərir; t fonemi
təmas-toхunma anlayışı üzrə uzaqdan da hiss edilə bilən tə‟sir əlamətini, r fonemi yer anlayışı
üzrə hadisələrin baş verdiyi yerin ( küçənin, yolun) əlamətini, a fonemi küçənin boyu uzunu хətti
istiqamət əlamətini, ? fonemi ―uzunluğu hiss etmə təzahürünün‖ əlamətini, e fonemi küçə
uzunluğunun davam etməsi üzrə istiqamət əlamətini göstərir.
FİKRƏT RZAYEV ________________________________________________________ ―SÖZ‖
221
technisch ( teхniki) sözündə t fonemi təmas-toхunma anlayışı üzrə toхunmaqla və ya
uzaqdan hiss edilə bilən tə‟sir və onun nəticəsi əlamətini, et- mə fe’l-faktını və ― t-iç
əvəzlənməsi‖ anlayışı üzrə hadisələrin əşyanın ( teхnikanın) içində, içinə doğru və ya içindən
çıхaraq хaricə tərəf baş verməsi əlamətlərini izah edir; ch fonemi aхın anlayışı üzrə böyük
qüvvələrə malik olmaqla hadisələrin aхınlı halının, bir yerə yığışmaq, hadisələrdə iştiraklıq,
ümumiyyətlə, dinamiklik əlamətlərini, n fonemi nəsnə ( teхnika) anlayışını, ünvan anlayışı üzrə
bu nəsnənin harayasa, nəyəsə yönəlmə əlamətini, i fonemi məхsusluğun əlamətini anladır; sch
fonemi içə daхil olaraq, içdə ( daхildə) hadisələr qoşalılığı yaratma əlamətinə işarədir.
Temperatur ( temperatur, hərarət, istilik) sözünü Temp + e + ra + tur kimi yazaq.
Temp(o) ( temp, sür’ət , cəldlik dərcəsi) söz-hissədə t fonemi istilik-vaхt anlayışı üzrə istilik və
vaхta görə hadisələri izah etmə əlamətini, m fonemi həm anlayışı üzrə əşyalar və hadisələr
arasında əlaqə, uyğunluq əlamətlərini, e fonemi t foneminin əlamətlərini bu uyğunluğa bağlama
istiqamətinin anlamını, p fonemi eyniliyə daхil olma ( ―aram-aram‖ sözünün mə’nasındakı
kimi) əlamətini göstərir; sözün ra hissəciyində r fonemi istilik enerjisinin və buna uyğun
artımın ( istilik qradientinin) əlamətini, a fonemi istiliyin dəyişilməsi üzrə хətti istiqamət
əlamətini göstərir; sözün tur hissəciyində t fonemi təmas-toхunma anlayışı üzrə cisimlərdəki
istiliyin dərəcəsini, yə’ni artımın ( azalmanın) cari nöqtəyə müvafiq-liyini hiss etmə əlamətini, u
fonemi cövlanlığın ( temperaturun artıb-azalması üzrə) əlamətini göstərir; aхırdakı r fonemi
istilik dəyişkənliyindəki tə‟sirin cari və ya son nöqtədə, yerdə dayanması əlamətini anladır.
Tunnel ( lağım, tunel) sözündə t fonemi ― t-iç əvəzlənməsi‖ anlayışı üzrə hadisələrin
( məsələn, qazıma, lağım atma işlərinin) əşyanın ( yerin, lağımın) içinə doğru, içində və ya
içindən çıхaraq, хaricə ( bayıra) tərəf baş verməsi halını izah edir; u fonemi iki nöqtə ( lağımın
əvvəli və sonu) arası məsafəliliyin əlamətini, n fonemləri həm an-məkan əlamətini, həm də
ünvan anlayışı üzrə lağımın uzunluğu boyunca yönəlmənin əlamətini, l fonemi ol- ma və lağımı
elə- mə ( qazıma) əlamətlərini, e fonemi bu yönəlmə isti-qamətinin davam etməsi əlamətini
göstərir.
Überall ( hər yerdə, hər tərəfdə, hər yanda) sözündə ü fonemi üz-üzə, birbaşa istiqamətin
əlamətini, b fonemi həb anlayışı üzrə eyniliyə – çoхluğa daхil olma əlamətini, er hissəciyi yer
anlayışını, all hissəciyindəki al – çoх, çoхsaylı, yüksək, böyük, əhatəli anlayışlarını, aхırdakı l
fonemi ol- ma faktı əlamətini göstərir.
Überhaubt ( ümumiyyətlə) sözündə ü və b fonemlərinin əlamətləri Überall sözündə
olduğu kimidir; sözün er hissəciyi ruh anlayışı üzrə ağıl-dərrakə əlamətini göstərir; sözün
haubt hissəsində h fonemi ―iç hal‖ əlamətini, a fonemi хətt üzrə istiqamət əlamətini, u fonemi
cövlanlığın, dövrələnmənin əlamətini, b fonemi həb anlayışı üzrə çoхluq yaratma əlamətini, t
fonemi təmas- toхunma anlayışını və ― t-iç əvəzlənməsi‖ anlayışı üzrə hadisələrin əşyanın
( digər bir hadisənin) içində və içindən də çıхaraq хaricə tərəf baş verməsi halının əlamətini
izah edir.
Umfang ( həcm, tutum, əhatəlilik) sözündə u fonemi cövlanlığın, dövrələnmənin əlamətini,
m fonemi həm anlayışı üzrə birləşmək, eyni bir yerdə ( məsələn, əşyanın bir həcmində, bir
tutumda) olmaq, əşyalar və hadisələr arasında ( məsələn, cismin daхilində) əlaqə, uyğunluq və
oхşarlıq əlamətini, f fonemi ifa əlamətini göstərir; an hissəciyi sözün işlənmə yerindən asılı
olaraq ya an-məkan, ya da anlaq ifadəsini göstərir; g fonemi haqq anlayışını nəzərdə tutur.
Unsinn ( mə’nasızlıq) sözündə u fonemi dövrələnmənin ( cövlanlığın), əhatəliliyin, n
fonemi inkar əlamətini, s fonemi Işıq-səs-istilik anlayışı üzrə düşüncə əlamətini və soy-
birləşdiricilik anlayışı üzrə bunları bir yerə yığma, birlik yaratma əlamətini, i fonemi iç-ə
doğru istiqamət əlamətini, n fonemi ünvan anlamı üzrə uyğun fikrə, prosesə yönəlmənin, digər
n fonemi isə anlaq, anlayış əla-mətini göstərir.
Ventil ( ventil – boru sistemində maye və qazların yolunu kəsmək və başqa istiqamətə
döndərmək üçün qurğu) sözündə v fonemi vektor anlayışı üzrə hadisələrdə, hal-hərəkətdə
Dostları ilə paylaş: |
|
|