Filasofiya az: filosofia qxd
Yüklə 4,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Fəlsəfə və ekologiya.
Müasir elmi-texniki inqilab cəmiyyətlə təbiətin qarşılıqlı münasibətlərini həddən artıq mürəkkəbləşdirmişdir. Bu gün cəmiyyət bəşəriyyəti təhlükə qarşısında qoyan, hava və su mühitinin yad materiallarla (sənaye tullantıları ilə) çirkləndirilməsi, qarşısıalınmaz iqlim dəyişmələri, atmosferin ozon təbəqəsinin dağılması, ölümsaçan 34 R a m i z M e h d i y e v downloaded from KitabYurdu.org yeni virusların yaranması, təbii ehtiyatların qıtlığı, eləcə də cəmiyyətlə təbiət arasında maddələr, enerji və informasiya mübadiləsi prosesində təbiətə daha intensiv antropogen təsir nəticəsində “bəşəriyyət-təbiət” sisteminin dağılması ilə əlaqə- dar ekoloji problemlərlə üzləşir. Cəmiyyətlə təbiətin münasi- bətlərində böhran başlanması bütövlükdə elmdə və ilk növbədə, sosial-fəlsəfi nəzəriyyədə insanın, cəmiyyətin və təbiətin gələcək taleyi haqqında tamamilə haqlı təşvişə səbəb olmuşdur. Demək olar ki, bundan dərhal sonra bəşəriyyətin gələcəyi barədə fundamental öncəgörmələr və proqnozlar yayılmışdır. Ekoloji problemlərin yaranması şərtlərinin və səbəblərinin aşkara çıxarılmasına, onların səviyyələrinin və istiqamətlərinin müəyyən edilməsinə yönəlmiş elmi konsep- siyalar irəli sürülmüşdür. Elmi biliklərin yeni sahəsi olan ekologiya həyata vəsiqə almışdır. “Ekologiya” termini etimoloji baxımdan “oikos” (ev) və “logos” (təlim) sözlərindən yaranmış və elmdə biologiyanın bölmələ rin - dən birinin adı kimi bərqərar olmuşdur. “Ekologiya” terminini elmə gətirən alman bioloq-evolyusionisti Ernst Hekkel (1834- 1919) olmuşdur. O, 1866-cı ildə çapdan çıxmış “Orqanizmlərin ümu mi morfologiyası” kitabında həmin termini “qeyri-üzvi və üzvi mühitdə heyvanların ümumi münasibətlərini, onların bir- başa və ya dolayı əlaqəyə girdiyi başqa heyvanlara və bitkilərə dost və düşmən münasibətlərini tədqiq edən” elm barəsində işlətmişdir. Tədricən ekologiya canlı orqanizmlərin ətraf mühitlə qarşılıqlı təsirini öyrənən elm kimi inkişaf etmişdir. Sonralar yaranmış sosial ekologiya XX əsrin 70-ci illərinin ortalarına qədər özünün aşağıdakı dörd əsas qanununu ifadə etmişdir: – hər şey hər şeylə əlaqəlidir; – hər şey harayasa getməlidir; – yaxşısını təbiət bilir; – heç nə havayı əldə edilmir. Bu gün sosial ekologiya ilə yanaşı, elmi biliyin başqa sahələri də məlumdur: insan ekologiyası, qlobal ekologiya, şəhər ekologiyası və s. 35 F ә l s ә f ә downloaded from KitabYurdu.org Lakin bu elmlərin necə inkişaf etməsindən asılı olmayaraq, bir məsələ getdikcə daha çox ehtimallı və mübahisəsiz olur ki, ekolo- ji problemlərin əsas səbəbi təbiətdə deyil, insanın və cəmiyyətin dəyər-etik təsəvvürlərindədir. Ekoloji problemlər təbiətdə yaran- mazdan və ekoloji böhranın təzahürü olmazdan əvvəl insanın mənəvi aləmini ehtiva edən böhranı əks etdirir, bu isə artıq fəl- səfənin maraq sahəsidir. Ona görə də bu problemlərin fəlsəfi baxımdan mənalandırılması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir, çünki onların dərin gizli fəlsəfi mənası vardır. Ən ümumi problemlər, dünyanın əzəli əsasları haqqında suallar, sosiumda üstünlük təşkil edən dəyər-dünyagörüşü məsələləri məhz mənəvi fəaliyyətin xüsusi sahəsi olan fəlsəfədə öz əksini tapır. Yüklə 4,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|