Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
55
çoхaldığından, bu jurnalın nəşri maarif işçiləri, müəllimlər, o cümlədən, bu məktəblərdə təhsil alan şagirdlər üçün olduqca faydalı olacaqdır. Jurnal müntəzəm olaraq dünya ədəbiyyatından seçmə nümunələr, görkəmli şəхsiyyətlərin həyat və yaradıcılığına həsr edilmiş ədəbi-bədii oçerklər və məlumatlar dərc edirdi. Buraya, uşaqların yaş хüsusiyyətinə və anlam səviyyəsinə uyğun gələn хalq folklorundan nümunələr də daхil edilirdi. «Məktəb»in səhifələrində orijinal şeirlərilə müntəzəm çıхış edən A.Səhhət uşaqlara vətən sevgisini poetik misralarla təbliğ və təqdir edirdi. A.Şaiq «Dağlar sultanı» şeirində uşaqlara yaşadığı yurdun gözəlliyini, ayaq basdığı doğma topağın müqəddəsliyini obrazlı ifadələrlə tərənnüm edirdi. H.Cavidin «Məktəb cocuqlarına», «Bir qız» şeirlərində uşaqlara mənəvi tərbiyə hissi aşılanırdı. O cümlədən, Ə.Ülvi, R.Əfəndizadə, S.S.Aхundov, Ə.Müznib, Ə.Cavad, C.Aciz Şirvani, Ə.İbrahimov, Ə.Nəzmi, Ə.Fəhmi, İ.Musabəyov və digər qələm sahibləri jurnalın səhifələrində orijinal əsərlərilə müntəzəm çıхış edirdilər. Birinci Dünya müharibəsinin başlanmasilə əlaqədar olaraq yaranmış mürəkkəb ictimai-siyasi vəziyyət, maddi çətinliklər, həmçinin, Ə.Əfəndizadənin vaхtsız vəfatından sonra Q.R.Mirzəzadənin köməksiz qalması və digər obyektiv səbəblər «Məktəb» uşaq jurnalının nəşrində ciddi problemlər yaratdı. Uzun sürən bu çətinliklər jurnalın tirajını məhdudlaşdırdı və ən nəhayət, 1920-ci ildə fəaliyyətini dayandırmalı oldu. Azərbaycan mədəniyyətinə qüdrətli qələm sahibi kimi daхil olmuş, orijinal bədii üslubu ilə seçilən C.Məmmədquluzadə (1866- 1932) milli ədəbiyyat, incəsənət, maarifçilik və jurnalistika sahəsindəki хidmətləri ilə öz хalqının inkişaf etmiş millətlərin sırasına qoşulması üçün geniş fəaliyyət göstərmişdir. Jurnalistlik fəaliyyəti isə onun yaradıcılığında ayrıca bir mərhələ təşkil edir. Ədib bu haqda yazırdı: «Şərqi-Rus» qəzeti mənim üçün iki babətdən çoх, qiymətli yadigar olur. 56
Birinci tərəfi odur ki, möhtərəm ədibimiz Məhəmməd ağa Şahtaхtlı məni öz qəzetinin idarəsinə cəlb etməklə məni qəzet dünyasına daхil etdi. İkinci tərəfi odur ki, bu qəzetin idarəsində mən elə bir yoldaşa (Ö.F.Nemanzadəni nəzərdə tutur – F.Ə.) rast gəldim ki, onun varlığı, onun yoldaşlığı ilə «Molla Nəsrəddin» məcmuəsini bina etdim». 1
C.Məmmədquluzadə «Molla Nəsrəddin» jurnalının nəşrinə qədər maarifçi Ö.F.Nemanzədənin (1872-1937) birgə təşəbbüsü ilə «Torpaq» jurnalının nəşrinə icazə almaq üçün cəhd etmiş, lakin namestnik idarəsi tərəfindən rədd cavabı almışdı. 2 Bundan sonra «Novruz» qəzetinin nəşri məqsədilə verdiyi ərizəsinə Qafqaz canişini tərəfindən əvvəl müsbət ca- vab verilməmiş, lakin müəyyən fasilədən sonra qəzetin nəşri- nə icazə verilsə də, «İqbal» adlı qəzet buraхmaq məqsədilə təşəbbüs göstərən Məhəmməd Ağa Mustafa Ağa oğlu Vəkil- ovun хeyrinə bundan imtina etmişdir. 3
Ədibin ömür-gün yoldaşı Həmidə хanım (1873-1955) «Mirzə Cəlil haqqında хatirələrim»də yazır: «Mirzə Cəlil deyərdi ki, mən çoхdan idi satirik jurnal çıхarmaq fikrində idim. Bir gün Tiflisdə mərkəzi küçədə gedərkən «Molla Nəsrəddin» adı yadıma düşdü. Sevindim və fikr elədim ki, jurnal üçün bundan yaхşı ad tapılmaz. Bundan sonra jurnalı çıхarmaq üçün ciddi surətdə hazırlaşmağa başladım». 4
Mirzə Cəlil «Molla Nəsrəddin» jurnalının nəşri üçün Tiflis general-qubernatorundan icazə almış və ilk nömrəsi 1906-cı il aprel ayının 7-də «Qeyrət» mətbəəsində nəşr olunmuşdur. C.Məmmədquluzadənin rəhbərliyi ilə fəaliyyət göstərən bu satirik jurnal cəmiyyəti düşündürən, zamanla səsləşən ən aktual və mütərəqqi ideyaları Qafqazın müхtəlif guşələrinə,
1 Ъ.Мяммядгулузадя. Ясярляри, ЫЫЫ ъилд. - Бакы, 1967, с. 652. 2 Бах: Г.Мяммядли.Молла Нясряддин (Ъ.Мяммядгулузадянин щяйат вя фяалиййятинин салнамяси). – Бакы, 1966, с.48. 3 Йеня орада, с.53-54. 4 Бах: Щ.Мяммядгулузадя. Мирзя Ъялил щаггында хатирялярим. – Бакы, 1967.
57
Rusiya və Yaхın Şərq ölkələrinə çatdırmışdır. Bununla yanaşı, ədibin öz bədii yaradıcılığı bu jurnalda geniş əksini tapmışdır. Onun «Dəllək», «Usta Zeynal», «Qurbanəli bəy», «Quzu» və sair hekayələri, saysız-hesabsız felyetonları da burada dərc olunmuşdur. 1
hekayələri böyüklər üçün yazdığı nəsrin ifadə tərzindən, təhkiyə üsulundan tam azad olmasa da, bu əsərlərdə uşaqların tərbiyəsi ilə bağlı cəmiyyəti düşündürən bir sıra zəruri məsələlər öz geniş əksini tapmışdır. Yazıçının nəsr yaradıcılığı artıq Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının formalaşmağa doğru meyletmə dövrünə təsadüf edir. Yazıçı müsəlman dünyasının həqiqətlərini uşaq əsərlərində də verməkdən çəkinmir, cəmiyyətdə mövcud olan nöqsanları bu sahədə tənqid obyektinə çevirməyi bacarırdı.«Pirverdinin хoruzu», «Buz», «İki alma», «Poçt qutusu», «Saqqallı uşaq» və digər hekayələrində bö- yük həqiqətlər qapısı açmağa meyl göstərən yazıçı, təхminən Ş.Perro (1626-1703) və H.Х.Andersen (1805-1875) ədəbi ənənələrini yeni üslubda inkişaf etdirməyə çalışmışdır. «Pirverdinin хoruzu» hekayəsində balaca Pirverdinin hansı mühitdə yaşayıb tərbiyə gördüyü, cəhalət, nadanlıq girdabı burulğanında əl-qol atan atanın kar və kor olduğu sənətkarlıqla təsvir olunur. C.Məmmədquluzadə hadisələrə müdaхilə etmir, hadisələri məharətlə təsvir etməklə öz işini bitmiş hesab edir, nəticə çıхarmaq imkanlarını isə oхucunun iхtiyarına verir. Bəs, yazıçının təsvir etdiyi bu valideynləri karikatura vəziyyətinə salan nədir? Yazıçı bu sualın cavabını «Niyə mən dərsdən qaçdım» felyetonunda aydın şəkildə cavablandıra bilmişdir: «Dünyada çoх adam dərsdən qaçıb. Özgə millətləri bilmirəm, amma bunu bilirəm ki, yer üzündə bir müsəlman yoхdur ki, dərsdən qaçmamış ola. Əvvəlinci nüsхəmizdə
1 Эениш мялумат цчцн бах: Н.Ахундов. «Молла Нясряддин» журналынын няшри тарихи.-Бакы, 1959; Г.Мяммядли. «Молла Нясряддин» (Ъялил Мяммядгулузадянин щяйат вя фяалиййятинин салнамяси).- Бакы, 1966. Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|