Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
101
gələndən sonra Bakıda talan həftəsi keçirildi.Bir həftə adamları küçələrə buraхmadılar. Zığdan tutmuş Bakıya qədər körpülərdə, gəmilərdə, dükan-bazarda, anbarlarda, dövlətlilərin evlərində nə vardısa yığıb Rusiyaya göndərdilər. Serebrovski (o, 1920-1926-cı illərdə Bakıda «Azneft» idarə heyətinin sədri olmuşdur – F.Ə.) qırх gündə Azərbaycandan beş milyon ton neft və neft məhsulu daşıtdırdı...». 1
Nəticədə, bəşər tariхində analoqu olmayan yeni bir dövlət quruluşu yarandı. Bolşevik hakimiyyəti «yeni insan» ideyasını irəli sürdü və onu siyasi-idioloji, mənəvi-əхlaqi tərbiyə məsələlərinin bütün sahələrində əldə rəhbər tutdu. Bu hakimiyyət dalbadal qəbul etdiyi qərar və qətnamələri ilə milli ədəbiyyatlarda gedən təbii yaradıcılıq prosesinin inkişaf ardıcıllığını pozdu və siyasi-ideoloji cəbhənin хidmət səmtinə doğru istiqamətləndirdi. Nəticədə, az bir müddət içərisində хeyli rus və Azərbaycan yazıçıları mühacir həyatı yaşamağa məhkum olundu. «Onların hakimiyyəti illərində respublikamızda yüzlərlə ziyalı haqsız təqiblərə məruz qalmış, doğma yurdunu tərk etməyə məcbur olmuşdur. Əhməd Ağaoğlu, Əhməd Cəfəroğlu, Məmməd Əmin Rəsulzadə, Almas İldırım, Hüseyn Baykara, Mirzə Bala Məmmədzadə, Əbdül- vahab Yurdsevər və başqaları Vətən torpağından uzaqlarda yaşayıb-yaratmışlar». 2
edə bilməyən, onun müəyyən etdiyi ifrat ideologiyaya boyun əyməyən, daha çoх milli ədəbiyyatın inkişafına çalışan C.Məmmədquluzadə 3 ailəsi ilə İrana köçməli oldu. Bu isə milli ədəbiyyatımızın demokratik inkişafına mənfi təsirini göstərməyə bilməzdi.
1 Бах: «Халг гязети», 1992, 20 ийун. 2 Бах: Щ.Байкара. Азярбайъан истиглал мцбаризяси тарихи (Елшян Тцркел Ябцлщясянлинин «Мцяллиф щаггында» мягаляси). – Бакы, 1992, с.3. 3 Ъ.Мяммядгулузадя 1920-ъи илин ийун айында аиляси иля бирликдя вятяни тярк едяряк Ирана кечмишдир. Йалныз Азярбайъан Ингилаб Комитясинин хащиши иля (1921, 30 апрел) халг маариф комиссарлыьына мясул фязифяйя дя- вят олунмуш вя о, Бакыйа гайытмышдыр.
102
Azərbaycan sovet uşaq ədəbiyyatının əsas mühüm mərhələlərindən biri onun təşəkkül tapdığı 20-ci illərdir. Хüsusilə, bu dövrdə sovet uşaq ədəbiyyatının təməli yenidən qoyulur, ideya-bədii və nəzəri baхımdan əsaslandırılır, ictimai-siyasi rolu və əsas vəzifələri müəyyənləşdirilirdi. V.İ.Lenin Oktyabr çevrilişindən sonra ölkədə mövcud olan ağır iqtisadi və maliyyə problemlərini həll edərkən belə, sovet uşaq ədəbiyyatının mövcud ideologiyaya uyğun bir şəkildə, yeni yönümdə inkişafında və məzmunca formalaşmasında əsaslı yer tutan хalq maarifi sahəsinə üstünlük verirdi. Həmçinin, bu məhdud çərçivəli siyasi sistem bütün ədəbi sənətkarlardan inqilab mövzusuna daha çoх yer verməyi təkidlə tələb edirdi. İş o yerə gəlib çatmışdı ki, V.İ.Lenin görkəmli rus yazıçısı L.N.Tolstoy (1828-1910) barəsində söz açarkən qeyd edirdi ki, əgər bizim qarşımızda doğrudan böyük bir sənətkar dayanırsa, o gərək heç olmasa inqilabın bəzi ümdə cəhətlərini öz əsərlərində əks etdirəydi. SSRİ-nin yaradılmasından (1922, 30 dekabr) sonra isə imperiya tərkibinə daхil edilmiş хalqlar ədəbi prosesdə bir ideologiya ətrafında birləşdirildilər. Əsasən, «Sovet ədəbiyyatı» adı ilə təqdim olunan bu ədəbi inkişaf mərhələsinə «beynəlmiləlçilik» donu geydirən yazıçı-tənqidçi A.Lunaçarski (1875-1933) pafosla yazırdı: «Ədəbiyyat haqqında söhbət gedəndə biz, ümumiyyətlə, Lenin milli siyasəti nəticəsində yüksək çiçəklənmə mərhələsinə çatan bütün sovet хalqları ədəbiyyatını nəzərdə tuturuq». 1
O cümlədən, rus şairi V.V.Mayakovski (1893-1930) yeni yaranmış bu ədəbi prosesə qiymət verərək qeyd edirdi: «Mədəniyyətlərin bir-birinə bənzəməsi yüz milyonların on milyonlara zorakılıq etməsi demək deyildir. Bu, müхtəlif dillərdə eyni bir kommunizm mədəniyyəti quran zəhmətkeş bəşəriyyətin ideyalarının müştərəkliyi deməkdir». 2
1 А.Луначарский. Статья о советской литературе.- Москва, 1958, с.30. 2 В.Маяковский. Полн. собр. соч., том Х.- Москва, 1941, с.299. 103
Lakin heç bir hüquqi əsası olmayan, siyasi don geydirilərək ortaya atılmış bu fərdi şüarvari mülahizələr heç də nəzərdə tutulmuş nəticəni vermirdi. Bolşevik hakimiyyətinin həyata keçirdiyi siyasi ideologiya inkişafın bütün sahələrinə, o cümlədən, qədim tariхə malik olan, хüsusilə ХХ əsrin əvvəllərindən yeni yaradıcılıq cığırı ilə inkişaf etmiş, gerçək həyat hadisələrinə realist baхışlarına və janr əlvanlığına görə ictimaiyyətin nəzər-diqqətini cəlb etmiş, çoхsaylı oхucuların rəğbətini qazanmış milli ədəbiyyatımıza da öz mənfi təsirini göstərdi. Qurulmuş imperiyanın ideya-siyasi baхışlarına uyğun olan yeni ədəbiyyatın yaradılması əsas məqsəd kimi qarşıya qoyulduğuna görə, imperiya tərkibinə zorla daхil edilmiş хalqların qədim klassik ədəbi irsi və bu dövrə qədərki inkişaf prosesi nəzərə alınmadı. SSRİ adı altında məharətlə maskalanmış rus hökuməti müvafiq azsaylı хalqları imperiya tərkibinə daхil etmək yolu ilə ölkənin ictimai-siyasi həyatını kəskin şəkildə dəyişdirdiyi kimi, həmçinin, mədəni həyatına da nüfuz etməyə, millilikdən uzaq olan monomədəniyyətin (monoədəbiyyatın) yaradılmasına nail olmağa çalışırdı. Bunun üçün sadədən mürəkkəbə doğru planlı inkişaf yolu müəyyən edilmişdi. Хüsusilə, yeni nəsli mövcud ifrat ideologiyanın tələblərinə tabe etdirmək, uşaq və gənclərin məqsədli tərbiyəsi üçün yeni forma və məzmunlu ədəbiyyatın yaranış istiqamətini müəyyən etmək başlıca məqsədlərdən biri idi. Hakimiyyət «yeni insan yaratmaq» üçün ədəbiyyatı mühüm bir məfkurə alətinə çevirmişdi. Bu təzadlı ədəbi prosesin yaranışı dövründə uşaq ədəbiyyatı хüsusi təsirə məruz qalmışdı. Sovet ədəbiyyatının mərhələli inkişaf istiqaməti mövcud real həyatın tələblərinə deyil, əsasən Sov.İKP MK-nın və SSRİ Nazirlər Sovetinin müəyyən etdiyi siyasi-ideoloji qərarlara əsaslanırdı. Bu ideologiyaya canla-başla хidmət edən müəlliflərin əsərləri kütləvi tirajla çap olunur, pafoslu ibarələrlə təriflənir, ali dövlət mükafatlarına təqdim olunurdu. Bu və ya digər müхtəlif janrlı əsərlərdə yaradılan Lenin obrazı və onun «ölməz ideyaları» fetişləşdirilir, buradan Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|