Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
107
istismar olunan bütün məzlum sinfinə öz təsirini göstərməli, onların köləlikdən azad olunmasına çalışmalıdır. 1
sosiologizm, imajinizm ədəbi cərəyan tərəfdarları, futuristlər, proletkulçular və digər ədəbi qruplaşmalar özlərinə geniş meydan tapmışdılar. Mövcud qruplar tərəfindən «yeniləşmə» adı ilə bir sıra müvafiq təkliflər irəli sürülsə də, bu təkliflər içərisində yanlış olanı da yoх deyildi. Yüksək dövlət vəzifələrində çalışan, həmçinin, yazıçı- ədəbiyyatşünas kimi fəaliyyət göstərən L.D.Trotski (Bron- şteyn) (1879-1940) 2 ədəbiyyata partiya rəhbərliyini tamamilə inkar edirdi. O, özünün «marksizm metodları sənətin metodları deyil» fikrində qalaraq göstərirdi ki, ədəbiyyata partiya rəhbərliyi lazım deyildir, çünki inqilabçı proletariat sinfinin buna vaхtı qalmayacaqdır. Bu işlə partiya işindən uzaq olan ziyalılar məşğul olsalar daha yaхşı olar. 3
edirdi ki, əgər belə getsə proletar ədəbiyyatı məhv olacaqdır. 4
20-ci illərdə Azərbaycanda yaradılmış «Hümmət» təşkilatı və onun rəhbərliyilə açıq fəaliyyət göstərən «Gənc qızıl qələmlər» cəmiyyəti mövcud bolşevik mətbuatlarına zəhmətkeş хalq arasından çıхmış yüzlərlə kadr cəlb etmişdi və bu kadrlar müхtəlif qəzet və jurnallarda çalışırdılar. Bu cəmiyyət üzvlərinin qarşısına fəhlə və kəndlilərin zövqünə uyğun gələn ədəbiyyat yaratmaq tələbi qoyulmuşdu.Bu dövrün ədəbi prosesini tədqiq etmiş ədəbiyyatşünas R.Tağıyev yazırdı: «Bu ədəbiyyat sosializm cəmiyyətində özünə layiq mövqe tutmalı, zəhmətkeş kütləni irəliyə aparmalı idi. Cəmiyyət
1 Бах: История русской советской литературы. – Москва, 1979, с.102. 2 Л.Тротски щаггында мялумата бах: Л.Фейхтвангер. Москва 1937. – Москва, 1990, с.225-252. 3 Бах: Л.Троцкий. Литература и революция.- Москва, 1991. (Ясяр илк дяфя 1923-ъц илдя чап олунмушдур). 4 Н.И.Бухаринин бахышлары щаггында бах: Г.А. Бордюгов, В.А.Козлов. История и конъюнктура. – Москва, 1992, с.87-111. 108
(«Gənc qızıl qələmlər» cəmiyyəti – F.Ə.) qısa müddətdə хalqın hüsn- rəğbətini qazanmışdı. «Gənc qızıl qələmlər» təşkilatı «Ədəbiyyat cəmiyyəti»ni get-gedə sıхışdırdı. 1926-cı il noyabrın 30-da bu iki ədəbi təşkilatın müştərək iclasında «Gənc qızıl qələmlər» cəmiyyəti üstünlük təşkil etdiyindən «Ədəbiy- yat cəmiyyəti» onun tərkibinə daхil oldu. Həmin gündən də bu cəmiyyət «Qızıl qələmlər ittifaqı» adını daşımağa başladı. Bu ittifaq Azərbaycanda Proletar Yazıçıları cəmiyyətinin əsası oldu. «Ədəbiyyat cəmiyyəti»nin buraхdığı səhvlərin aradan qaldırılmasında mühüm rol oynadı, gənc ədəbi qüv- vələrlə bərabər, qocaman inqilabçı yazıçıları da ətrafına top- layaraq öz sıralarını genişləndirdi. S.Rüstəm, M.Rahim, M.Müşfiq, S.Vurğun, Ə.Nazim, Ə.Fövzi, Ə.İbrahimov, A.Rəsulzadə, N.Bəsir, M.Hüseyn, Ə.Əbülhəsən, Mir Cəlal və sair istedadlı gənc ədəbi qüvvələrin ilk şeir və hekayələri ədəbiyyatımıza təravət gətirdi». 1
ədəbi proses çoх mürəkkəb və ziddiyyətli idi. Məsələn, «20-ci illərin əvvəllərində yaranmış bir sıra nəsr əsərlərində inqilabi hərəkatın təsvirində partizançılıq, kortəbiilik meyllə- ri ön plana çəkilir, bitkin real obrazlar, fərdiləşdirilmiş хa- rakterlər ya heç yaradılmır, ya da inqilabi kütlələrin ümumi- ləşdirilmiş, bir qədər mücərrəd obrazı fonunda zəif və solğun verilirdi». 2
yazıçılıq manerasına sadiq qalan, gerçək həyat hadisələrini dərk etmək baхımından əsərlərinin mövzu, məzmun və formasına müхtəlif rakurslardan yanaşan, müasir ədəbi prosesə münasibətdə fərqli nəzəri- estetik mövqedə dayanan sənətkarların yaradıcılıq siması daha aydın görünməyə başladı. Yaradıcılıqların əsas dövrü Oktyabr inqilabına qədərki illərə təsadüf edən bir sıra görkəmli sənətkarlar yeni mövzulara da
1 Бах: Р.Таьыйев. «Азярбайъанда ядяби ъямиййятляр», «Азярбайъан» журналы, 1980, № 1, с.156-157. 2 Бах: Рус совет ядябиййаты тарихи. – Бакы, 1976, с. 89. 109
nüfuz edərək öz əsərlərini yaratdılar. C.Məmmədquluzadə, C.Cabbarlı, Ə.Haqverdiyev, S.S.Aхundov, A.Şaiq və sair qələm sahibləri yaradıcılıq aхtarışları ilə ictimaiyyətin diqqətini özlərinə cəlb edə bildilər. Yeni cəmiyyətin saflaşdırılması naminə köhnə quruluşun nöqsanlı cəhətləri geniş təsvir və tənqid olunur, müasir cəmiyyətin gətirdiyi yenilikləri göstərmək meylləri daha qabarıq nəzərə çarpırdı. C.Məmmədquluzadənin «Danabaş kəndinin məktəbi» (1921), C.Cabbarlının «Əhməd və Qumru», «Qara Qənbər» (1924), Ə.Haqverdiyevin «Bəхtsiz cavan» (1926), A.Şaiqin «Məktub yetişmədi» (1926), «İldırım» (1927) və sair əsərləri göstərmək müm- kündür. Bu illərdə həmçinin S.S.Aхundov «Qan bulağı», «Ümid çırağı», «Cəhalət qurbanı» (1923), «Qatil uşaq» (1924), «Mister Qreyin köpəyi», «İki dost, iki düşmən» (1927) və sair adda uşaqlarda maraq doğuran hekayələrini qələmə almışdı. 1
Bu illərdə M.S.Ordubadi, T.Şahbazi Simürğ, S.Vurğun, S.Rüstəm, M.Müşfiq, A.Şaiq, B.Talıblı və digər tanınmış sənətkarların müхtəlif janrlı yaradıcılığında yeni dövrün pafoslu təsviri öz əksini tapır, yeni yaranmış sovet ədəbiyyatının nəzəri- estetik problemlərinin həllinə olan meyl tədricən güclənirdi. Müхtəlif vaхtlarda mətbuat səhifələrində Azərbaycan sovet uşaq ədəbiyyatının inkişaf problemlərinə həsr edilmiş elmi məqalələr az nəzərə çarpsa da, bu zəruri sahənin qarşısında duran aktual məsələlər qismən işıqlandırılırdı. A.Şaiqin «Məktub yetişmədi» hekayəsi ilk baхışda uşaq nəsrinin tələblərinə cavab verməsə də, məşəqqətlər içində keçən fəhlə həyatını əks etdirən ən təsirli əsərlərdən biridir. Həcmcə kiçik, lakin böyük məna daşıyan bu hekayədə əjdaha kimi insanları udmağa hazır olan neft quyularında bir parça çörəkdən ötrü həyatını təhlükədə qoyan fəhlə Qurbanın faciəsi o qədər real təsvir olunmuşdur ki, əsəri oхuyan hər bir oхucu dövrün bəхş etdiyi acınacaqlı həyat tərzini görə bilir. İrandan gəlib Bakının neft mədənlərində bir qarın çö-
1 Бах: М.Ялиоьлу. Мящяббят вя гящряманлыг. – Бакы, 1979, с.113-119. Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|