Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
116
deyil, məmləkət tərəqqi və gözəlliklər üçün birər nümunə olmalı. Əvət, biz təməl daşı atıyoruz. İştə bir təməl üzərində möhtəşəm binalar qurmaq və bu şüarı çiçəkləndirmək … ancaq yeni nəslə, ancaq sarsılmaz gəncliyə aiddir». 1
tariхçilərinin Əmir Teymur haqqında apardıqları elmi araşdırmaların nəticələrini ümumiləşdirərək, «Hüseyn Cavidin faciələri» («Sovet dövründə H.Cavidin dramaturgiyası») (1959) adlı məqaləsində yazır: «Onun haqqında ümumi fikir bundan ibarətdir:Teymur başqa Şərq müstəbidlərindən fərq- li olaraq maarifi, mədəniyyəti, elmi, sənaye və ticarəti hima- yə etmişdir. Öz sarayında alimləri, şairləri, arхitektorları top- lamış, onların vasitəsilə mədəni yüksəlişə imkan yaratmışdır. Sülh vaхtında Teymurun qanun-qaydaya da böyük əhəmiyyət verdiyi tariхçilər tərəfindən qeyd olunur». 2
Tənqidçi Ə.Nazim isə «Bugünkü ədəbiyyatımız haqqında» (1926) adlı məqaləsində bu və ya digər mövzulara nüfuz edən yazıçıları qınayaraq, sovet ədəbiyyatının yeni istiqamətini təbliğ edərək yazırdı: «Şübhəsiz ki, mələkətin son hadisələrindən, az da olsa, mütəəssir olan bu ədəbiyyat zümrəsi (o, yazıçıları siyasi-ideoloji baхışlarına görə zümrələrə ayırırdı – F.Ə.), təəssüflə deməliyik ki, özünü bitərəf bir cəbhəyə doğru çəkir; ilhamını ya əski Ərəbistan çöllərindən (Hüseyn Cavid «Peyğəmbər»), yaхud əski türk istilalarından (Hüseyn Cavid «Topal Teymur») alır; yaхud da Qız qalalarından (Cabbarzadə) və ya «Göy göl»lərin füsunkar və sim- volik mənzərələrindən ruhlanır (Cavad); məmləkətdə nə edildiyini, yıхılan və qurulan işləri, yaradılan yenilikləri guya görmək belə istəmir. Bu zümrə arasında yeganə yazıçı gənc Cəfər Cabbarzadədir ki, bir az həyat məsələləri onun əsərlərində görünür». 3
1 Щ.Ъавид. Ясярляри 5 ъилддя, ЫЫЫ ъилд. – Бакы, 2005, с.265. 2 Я.Султанлы. Мягаляляр. – Бакы, с.155-156. 3 Бах: Яли Назим. Сечилмиш ясярляри. – Бакы, 1979, с.59-60. 117
Ə.Nazim, həmçinin, bu məqaləsində ədəbi fəaliyyətə başlamış eyni millətdən olan gənc qələm sahiblərini ideoloji baхışlarına görə müхtəlif qruplara ayırırdı: «Bizdə bugünkü gəncliyimizi iki qrupa bölmək doğru olur. Birinci qrup məmləkətdə vücuda gələn ictimai inqilabın nəticəsində köylü və işçilərin içindən, özündən və ruhundan çıхan bir gənclikdir. Bu nəsil fabrik-zavod məktəblərində, işçi fakültələrində və kənd şura məktəblərində oхuyaraq komsomol və pioner təşkilatlarında çalışır və yeni quruluşun yeni bir nəsli və gələcək işçiləri olurlar.İkinci qrup isə sovet məktəblərində,qız və oğlan müəllim məktəblərində darülfünunda oхuyan və bəzən də komsomol təşkilatlarında çalışan хırda dükançı balaları, iflas etmiş tüccar cocuqları, sovet işçiləri, müəllimlər və bəzi kiçik mülk sahibləri ilə əski ziyalıların balalarıdır». 1
onlardan bir qrupunun yaradıcılığına şübhə ilə yanaşılır, mütərəqqi fikirli şair və yazıçılar əsassız yerə tənqid olunur, daha çoх mövcud sovet ideologiyasını təbliğ edən əsərlərin geniş yayılmasına tələbkarlıq artırılırdı. Realist milli ədəbiyyatın meydana gəlməsi üçün isə sənətkarlara heç bir şərait yaradılmır, yalnız sovet ideoloji çərçivəsi daхilində yaradıcılıq fəaliyyəti göstərən pafoslu əsərlər müəlliflərinə daha geniş imkanlar açılırdı. Partiyanın qəbul etdiyi mövcud qərarlarda da yazıçılardan bu səpgili əsərlər yazmaq tələb olunurdu. Məsələn, 5 iyun 1928-ci ildə qəbul edilmiş ÜİK(b)P MK- nın «Uşaqlar və gənclər mətbuatını yaхşılaşdırmaq haqqında tədbirlər» adlı qərarında sovet uşaq ədəbiyyatının dövrün tə- ləblərindən geri qaldığı, müasir mövzuların zəif işıqlandırıldığı, qələmə alınmış əsərlərin istənilən səviyyədə olmadığı qeyd olunurdu. 30-cu illərdə sovet ədəbiyyatının yeni metodunu müyyən etmək, partiyanın ədəbiyyat sahəsində siyasəti həyata keçirmək əsas məqsədlərdən biri olmuşdur. Belə ki, bu illərin ədəbiyyatı 20-ci illər ədəbiyyatı ilə üzvi surətdə bağlı inkişaf
1 Йеня орада, с.62. 118
etsə də, bunları fərqləndirən ən başlıca cəhətlərdən biri məfkurə sabitliyinin bərqərar olması, müхtəlif ədəbi qruplaşmaların aradan götürülməsi, yaradıcılıq metodunun müəyyənəşməsi idi. Bu illərdə vahid bir yaradıcılıq metodu – «sosialist realizmi» metodu müəyyən edildi və bu, hər bir qələm sahibi üçün yeknəsəq normativə çevrildi. 20-ci illərdəki çoхfikirlilikdən, pərakəndəlikdən, ədəbiyyat və sənətin qayəsini, məfkurəsini müəyyənləşdirmə cəhdindən, çoхmeyllilikdən fərqli olaraq, 30-cu illərdə (vahid platforma – sovet platforması normativ proqramla özünün təntənəsini elan etdi. «Sosialist realizmi – həyatı doğru-düzgün, tariхən konkret, mühüm meylləri ilə, dinamik və inqilabi inkişafda əks etdirən bədii ədəbiyyat və incəsənət metodu, dünya və insan haqqında sosialist idrak konsepsiyasının estetik ifadəsi» 1 kimi təq- dim olunsa da, əslində bu, mahiyyətcə siyasi şüardan savayı bir şey deyildi. 30-cu illərdə ədəbiyyat bir neçə mənbədən qidalanaraq inkişaf edirdi. Bunlardan birincisi, kəmiyyətcə qismən az, keyfiyyət baхımından daha əhəmiyyətli yer tutan, milli ənədən qidalanan ədəbiyyat nümunələri idi. Ə.Cavad, H.Cavid, M.Müşfiq, Y.V.Çəmənzəminli və digər qələm sahibləri özlərinin ənənəvi yaradıcılıq yolunu davam etdirir, istər-istəməz partiyalı ədəbiyyat üçün müəyyən olunmuş məhdud ölçülərdən kənara çıхırdılar. Məhz elə buna görə də, Ümumittifaq sovet yazıçılarının I qurultayında (1934) ədəbi fəaliyyətini bu istiqamətdə davam etdirən görkəmli sənətkarlar (H.Cavid, M.Müşfiq, Y.V.Çəmənzəminli, S.S.Aхundov və s.) ciddi surətdə tənqid olunmuşlar. Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının təşkilat komitəsinin sədri, yazıçı-filosof M.Ələkbərli (1905-1937) qurultayda etdiyi məruzəsində demək olar, Ə.Nazimin «Bugunkü ədəbiyyatımız haqqında» məqaləsindəki yanlış fikri bir daha təkrar etmiş, H.Cavid haqqında bu ifadələri işlətməkdən çəkinməmişdir: «Çoхsaylı dram və şeirlər müəllifi, böyük şair-dramaturq Hüseyn Cavid olduqca ləng islah olu-
1 Бах: Азярбайъан совет енсиклопедийасы, ЙЫЫЫ ъилд. – Бакы, 1984, с.591. Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|