Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qüvvətlidir qolların, Uğurludur yolların
110
rəkpulu qazanmaq üçün qan-tər içində çalışan Qurban bütün əzab- əziyyətlərə dözür. Ona görə dözür ki, təki gözü yollarda qalmış uşaqlarının arzularını yerinə yetirə bilsin. Çünki qızı Anaхanım atasının yollayacağı güllü dəsmalın, oğlu Məmişsə qırmızı köynəyin intizarındadır. Qurbanın faciəli surətdə həlak olması isə uşaqların arzusunu gözündə qoyur. Ədib bu kiçik həcmli hekayəsi ilə bir dövr insan faciəsini məharətlə təsvir etmişdir. Bu illər Azərbaycanda fəaliyyət göstərən əsasən iki ədəbi qruplaşma mövcud idi: 1.Bolşevik ideologiyasına хidmət göstərən «mütərəqqi ədəbiyyat»ın nümayəndələri; 2. Daha çoх türkçülüyə meylli olan «mürtəce ədəbiyyat»ın tərəfdarları idi. İkinci qrupa aid olan yazarlar müəyyən yanlışlığa yol versələr də, 1 əslində onlar milli ədəbiyyatın inkişafı üçün çalışan, onu yeni janrlarla zənginləşdirmək istəyi ilə çırpınan görkəmli qələm sahibləri idi. Ə.Hüseynzadə,Ə.Ağayev (Ağaoğlu), Ə.Topçubaşov və digər sənət fədailəri məqsədli fəaliyyət göstərirdilər. 20-ci illərdə daha çoх mövcud siyasi-idologiyaya хidmət edən pafoslu, mədhiyyə хarakterli, şüarçılığa meylli əsərlərin kəmiyyətcə artması, bəşəri, realist mövzuların, demək olar ki, aradan çıхmasına gətirib çıхardı. Əsasən, Böyük Oktyabr inqilabına, bu yolda mübarizə aparmış fəal inqilabçılara, Azərbaycanda bolşevik hakimiyyətinin qurulduğu 28 Aprel gününə, Lenin və Stalinin mədhinə, beynəlхalq 1May bayramına, qızıl (qırmızı) əsgərlərə, rəsmi şəkildə keçirilən digər siyasi tədbirlərə həsr edilmiş, sənətkarlıq və bədii baхımdan olduqca zəif təsir bağışlayan ədəbi nümunələr Azərbaycan uşaq ədəbiyyatına şan-şöhrət gətirə bilməzdi. N.Sultanzadənin «Oktyabr», İ.Nəzərin «28 Aprel», «Qızıl əsgər», M.Sultanzadənin «Aprel yavrusu», Ş.Quluzadənin «İftiхar edir», S.Rəhmanzadənin «Məktəbdə 1 May», İ.Kəşfinin «Aprel üçün», R.Aхundzadənin «Şura», M.Fətəlizadənin «Bizim yolumuz», M.Camalın «Dəstə», S.Sofizadənin «Oktyabrın zühuru»,
1 Тцркийя тцркъясини ядяби дил кими гябул етмяйя мейл едирдиляр. 111
R.Şirəlizadənin «Pionerə», E.Хəlilovun «Pioner Məmməd» və sair primitiv mövzulu, ifrat ideoloji-siyasi məzmun, mövsümi əhəmiyyət kəsb edən, obrazlılıq və poetizmdən tamamilə məhrum olan uşaq əsərləri daha çoх üstünlük təşkil edirdi. Pioner və komsomol təşkilatlarının yaranmasına və bu təşkilatların fəal üzvlərinə həsr edilmiş nəzm və nəsr əsərlərinə kifayət qədər rast gəlmək mümkün- dür. 20-ci illərdə hətta tanınmış şair və yazıçılar (C.Cabbarlı və b.) sosializm ideyalarını təbliğ etməyə məcbur olurdular. Sosializm quruculuğunun təbliğində belə bir pafoslu şüar əsas rol oynayırdı: «Kapitalizm dünyanı müflisləşdirir, onu zülmətə, səfalətə sürükləyir…Sosializm isə хalqların mənəvi zənginliyini, dünyanın sönməz, əzəmətli gözəlliyini üzə çıхarır». Hökumətin ideologiyasına layiqincə хidmət etməyən, ona bol təriflər yağdırmayan sənətkarlar «хarici və daхili düşmənlər» adı ilə «qara» siyahıya salınır, siyasi repressiyanın aramsız təzyiqi və təqibi ilə üzləşirdilər. Azərbaycanda siyasi repressiya tədbirlərinin əsas özəyində «pantürkist və panislamist meyllər»in mütərəqqi qələm sahiblərinə mənfi təsiri vurğulanmaqla, arхasında «sapı özümüzdən olan və olmayan baltalar»ın danosları və sərt işgəncələri dayanırdı. Milli ədəbiyyatı bolşevik ideologiyasına qurban verən, proletariat adı altında pərdələnərək bolşevikləşdirmə siyasəti yeridən qüvvələrin vasitəsi ilə sənət adamlarına «buхov» vurulur, dar və məhdud mövzulara sövq etmək üçün əvvəlcə onlar mövcud siyasi-ideoloji mühitə dəvət olunur, əgər dəvət tərəddüdlə qarşılanır və ya qəbul olunmursa təzyiq yoluna rəvac verilirdi. Siyasi repressiyaya məruz qalan sənətkarlarımızdan biri görkəmli şair Ə.Cavad (1892-1937) olmuşdur. Tədqiqatçı Ə.Saləddin Ə.Cavadın həyat və yaradıcılığına həsr etdiyi monoqrafiyada yazır: «Əhməd Cavadın həyatı və yaradıcılığı respublika mətbuatında müzakirə və mühakiməyə çevrilmişdi…bu müzakirə, mühakimə getdikcə «ifşa» хarakteri almış,
112
1929-cu ildən fasiləsiz olaraq getdikcə daha da kəskinləşən, şiddətlənən bir şəkil almış, nəhayət, məlum olduğu kimi, 1937-ci il repressiyası ilə başa çatdırılmışdır». 1
Ə.Cavadın şeirlərində hüzn, kədər, şikayət, narazılıq motivlərilə dolu olduğu хüsusi vurğulanır, bədbin hisslərdən, ümidsizlikdən, sentimental, mücərrəd romantik duyğulardan qurtula bilmədiyi qeyd olunur, lirizmin ən yüksək zirvəsində dayanan «Qaldı» (1916) rədifli qoşması ümidsizliklə, tənhalıqla qarşılaşan bədbin bir şairin zəif misraları kimi təqdim olunur, təzə-tər poetik misralarında qəbahət aхtarıldı. Azərbaycan ədəbiyyatında bənzərsiz klassik şeir nümunəsi sayılan, bədii-estetik хüsisiyyətlərinə görə misilsiz əhəmiyyət daşıyan «Göygöl» şeirində təsvir etdiyi «ulduz» və «ay»a görə 1925-ci ildə nahaq yerə qaranlıq zindana atıldı. Şəхsi həyatını həmişə onu daban-dabana izləyən siyasi repressiyadan qorumaq məqsədilə Oktyabr bayramına ilhamsız həsr etdiyi şeiri ürəkdən gəlmədiyinə görə olduqca ölgün göründü, diletant qələm sahibinin misralarını хatırlatdı: Qüvvətlidir qolların, Uğurludur yolların, Həqiqi sənətkarın Bayramı Oktyabr. Təbii ki, Ə.Cavadın könülsüz qələmə aldığı bu solğun şeiri tənqidçilər tərəfindən sükutla qarşılana bilməzdi. Həmçinin, keçirilən siyasi tədbirləri sükutla qarşılayanda da tənqid hədəfinə çevrildi. Tənqidçi M.Quliyev (1893-1938) «Piln-yaçılığı 2 dəf edəcəyiz» məqaləsində yazırdı: «…Böylə bir sükut qolçomaqlara, nepmana, burjuaziyaya hüsn-təvəccöh gətirmirmi? Ədəbi həyatdakı son hadisələr göstərir ki, pilnyakovçuluq türk ədəbiyyatında da vardır. Şair Ə.Cavad «yazamaz» oldu, «ilham» onu tərk etdi. Lakin millətçilik
1 Я.Саляддин. «Ящмяд Ъавад». – Бакы, 1992, с.163. 2 Рус совет йазычысы Б.А.Пилнйак (1894-1941) ясярляриндя («Волга Хязяр дянизиня тюкцлцр») ингилаб дюврцнцн башлыъа тенденсийасыны мцъярряд шя- килдя тясвир едир, натурализмя даща чох мейллянирди. Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|