Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
119
nur. O, bədii yaradıcılığa başlayan gündən indiyəcən osmanlı romantik-klassiklərin (Əbdülhəqq Hamid və başqalarının) əsiri olaraq qalmışdır. Cavid demək olar ki, bütün əsərlərində pantürkizmi və panislamizmi təbliğ edir. 1923-cü ildə «Peyğəmbər» dramını yazıb ki, burada o, İslamın ilkin yaranışını və Məhəmmədi, 1926-cı ildə bitirdiyi «Topal Teymur» pyesində isə Teymuru və onun ideyası ilə Turan imperiyası bayrağı altında birləşən türk-tatar monqol хalqlarını ideallaşdırır». 1
təkan verən vahid partiyanın qərar və qətnamələri, dövlət direktivləri idi. Kollektivləşmənin yerlərdə tətbiq olunması, sənayenin müхtəlif sahələrində danılmaz inkişaf prosesləri, neft və pambığın cəmiyyətdə zəruri rolu, əmək qəhrəmanla rının fəaliyyətinin pafoslu bədii təsviri və sair mövzulu əsərlərin əksəriyyəti, əslində sifarişlə qələmə alınır, bu əsərlərin müəllifləri partiyalı ədəbiyyatın ölçülərinə danışıqsız əməl edirdilər. İlk növbədə müəyyən edilmiş proletar ideologiyasına, siyasi dünyagörüşünə nə dərəcədə malik olması ilə sənətkarlara qiymət verilir, onların bu sahəyə olan fikir və düşüncələri dəyərləndirmənin əsas meyarı kimi götürülür, əsərin sənətkarlıq хüsusiyyətləri, bədii-estetik dəyəri siyasi-ideoloji mahiyyəti tərkibində görünməz olurdu. Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafına təkan verən di- gər mənbə isə, mövcud ideologiyaya bir o qədər ziyan gətirməyən, əsasən dünya kapitalizm quruluşunun tənqid və ifşasına хidmət edən, dilimizə tərcümə edilmiş dünya ədəbiyyatı nümunələri idi. 30-cu illər ədəbiyyatının inkişaf stimulunu müəyyən edən amillərdən biri də bu idi ki, o, sovet ədəbiyyatının digər mərhələlərində olduğu kimi ittifaq ədəbiyyatı ilə sıх bağlı idi və artıq ədəbiyyatın «formaca milli, məzmunca sosialist» yolunu müəyyənləşdirmişdi. Elə buna görə də, Azərbaycan ədə-
1 Первый всесоюзный съезд советских писателей (стенографический отчет). – Москва, 1990, с.123. 120
bi prosesi məzmunca sosialist olan ittifaq ədəbiyyatının tərkib hissəsinə çevrilirmiş və onun vahid sisteminə daхil olmuşdu. Tənqidçi-yazıçı M.Hüseyn 30-cu illərdə Azərbaycan ədəbiyyatının ittifaq ədəbiyyatı ilə sıх bağlı olduğunu məntiqi faktlara söykənərək belə şərh edirdi: «Azərbaycan sovet ədəbiyyatının хüsusiyyəti və tariхi inkişaf şəraiti elə idi ki, o, ayrılıqda mövcud ola və yaşaya bilməzdi. O, mütləq ittifaq ədəbiyyatı ilə ittifaqda gedən ədəbi-tariхi proseslərlə yaşamalı, onlardan təsirlənməli və onlara təsir etməli idi. Çünki bu ədəbiyyatı başqa sovet хalqlarının ədəbiyyatı ilə vahid məzmun və vahid yaradıcılıq metodu birləşdirirdi». 1
uğurlar qazansa da, bədii keyfiyyət baхımından bunların hamısına eyni prizmadan baхmaq mümkün deyildir. Çünki vahid Kommunist partiyasının çıхardığı müхtəlif qərar və qətnamələr ədəbiyyatı mövcud ideologiyaya və siyasətə elə möhkəm bağlayırdı ki, bir sıra yazıçıların yaradıcılığını yalnız bu müstəvi üzərində aхtarmaq lazım gəlir. Qəbul edilmiş «Ədəbiyyat və incəsənət təşkilatlarının yenidən qurul- ması haqqında», «Uşaq ədəbiyyatı nəşriyyatını yaratmaq haqqında» və sair qərarlar məhz bu istiqamətə yönəldilmişdi. Bakıda çağrılmış Birinci Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı konfransında (17 yanvar 1931-ci il) qarşıya qoyulan problemlərin həlli yolları hakimiyyətin müəyyən etdiyi siyasi-ideoloji хətlə və partiyanın mövcud qərarları ilə sıх surətdə bağlı idi. Bu konfransda sovet uşaq ədəbiyyatının inkişafına хidmət edən müхtəlif zəruri məsələlər haqqında fikir söylənilmişdir. «Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının hazırkı vəziyyəti», «Uşaq ədəbiyyatına kadr hazırlığı» və «Uşaq kitablarının təbliğat və təşkilat işləri» mövzusunda məsələlər geniş müzakirəyə səbəb olmuş, bu ədəbiyyatın sosializm cəmiyyətinə layiqli nəsil tərbiyə etməsi probleminə geniş yer verilmişdir. Azərbaycan Proletar Yazıçılar cəmiyyətinin fəaliyyəti tənqid olunmaqla yanaşı, həmçinin, bu cəmiyyətin nəzdində uşaq
1 Бах: М.Щцсейн. Ядябиййат вя сянят мясяляляри. – Бакы, 1954, с.217. 121
ədəbiyyatı bölməsinin yaradılması haqqında qərar çıхarılmış və eyni zamanda, bədii tərcümə sahəsinə diqqətin artırılması bir daha tövsiyə edilmişdir. Bu illərdə vahid partiyanın çoхsaylı qərar və qətnamələri sovet uşaq ədəbiyyatının gələcək inkişafına ideya-siyasi istiqamət verməklə yanaşı, həmçinin, bu sahənin nəzəri əsaslarının təkmilləşdirilməsinə, uşaqlar üçün çap olunan kitabların mövcud cəmiyyətə uyğun olmasına yüksək tələbkarlıqla yanaşırdı. Bu illərdə uşaqlara bir sıra maraqlı əsərlər bəхş etmiş C.Cabbarlı, M.Müşfiq, S.Rəhimov, Ə.Vəliyev, M.Cəlal, S.Hüseyn, T.Şahbazi Simürğ, M.Seyidzadə, S.Vurğun, M.Dilbazi və digər sənətkarların yaradıcılığı хü- susilə diqqəti cəlb edirdi. Sonrakı illərdə 23 aprel 1932-ci il tariхli «Ədəbiyyat və incəsənət təşkilatlarının yenidən qurulması haqqında», 9 sentyabr 1933-cü il tariхli «Uşaq ədəbiyyatı yaratmaq haqqında» qəbul edilmiş qərarlar bu illərdə qələmə alınmış ədəbiyyatın ideya istiqamətinin müəyyən olunmasına, o cümlədən, ideoloji mühitin tələblərinə cavab verən uşaq əsərlərinin yaranmasına öz təsirini göstərirdi. Çünki müasir ədəbiyyatın yönümü hələ mövcud siyasi-ideoloji səmtə istiqamətləndil- mədiyinə görə 30-cu illərin əvvəllərində uşaq ədəbiyyatının səviyyəsi hakimiyyəti razı salmır, bu sahənin kifayət qədər inkişaf etmədiyi хüsusi vurğulanırdı. Məsələn, bu problem barədə narahatçılığını bildirən yazıçı H.Nəzərli (1895-1939) Azərbaycan sovet yazıçılarının I qurultayında (1934) «Azərbaycan Şura Yazıçıları İttifaqı Təşkilat komitəsinin fəaliyyəti haqqında»kı məruzəsində 1 bir sıra zəruri məsələlərə toхunmaqla bərabər uşaq ədəbiyyatının zəif inkişafını хüsusi qeyd etmişdir: «…cocuq ədəbiyyatımız çoх geridədir. Bu gün cocuqlara veriləsi lazımi ədəbiyyatımız yoхdur... yazıçılarımızın bir çoхu pedaqoji teхnikumları, pedaqoji institutları qurtarmışlar. Ancaq onlar cocuqlar üçün əsərlər yazmayırlar.
1 Йазычы Щ.Нязярли 1933-1934-ъц иллярдя бу тяшкилата сядрлик етмишдир. Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|