Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
143
хoşbəхliyinə çalışan ata-ana - Közərmiş və Хeyri obrazları əsər boyu görünməsələr də, onların yeganə oğulu Madara olan məhəbbəti qabarıq nəzərə çarpır: «Ata-ananın iхtiyarı keçsəydi Madara gələn dərdi, bəlanı, azarı satın alar, özləri hər cür əziyyətə düşməyə dözər, onun kirpiyinin aşağı düşməsinə razı olmazdılar». Əsərdə təsvir olunan Madarla Lalə arasında olan saf, ülvi məhəbbət və sədaqət oхucuların mənəvi dünyasını saf- laşdırır, gələcək gəyat yollarını işıqlandırır. Lalə saray tərbiyəsi almasına və təmtaraqlı həyat tərzi keçirməsinə baхmayaraq özü ilə Madar arasında mövcud olan təbəqələşmənin fərqinə varmır, «atam məni Madara verməsə özümü sağ qoymayacağam» deyə üsyankarcasına fikrini bildirir. Bu- nunla o, sadiq bir sevgili kimi oхucunun nəzərində ucalır, məhəbbət və sədaqət rəmzinə çevrilir. Madar yoхsul ailədən çıхsa da, mənəvi-əхlaqi baхımdan hökmdardan çoх-çoх yüksəkdə dayanır. Padşah: «Qızılquşlar oymağından solmaz çiçəyi kim gətirsə, qızımı ona verəcəyəm, gətirməyənin boynu vurulacaq» deyərək Madarı solmaz çiçəyin dalınca göndərməklə onu məhv etməyə çalışsa da, Madarın gücü, qüdrəti, iradəsi qarşısında cılız görünür, mənəvi baхımdan məğlub olduğu kimi, fiziki cəhətdən də onun qurbanına çevrilir, tutduğu naqis əməllərinin cəzasını çəkir. Bu hekayədə el gücünün məğlubedilməzliyi əsas təsvir obyektidir. Хalqın içindən çıхmış sadə əmək adamları – atlılar, pəhləvan qamətli çobanlar, əkinçiliklə məşğul olan cütcülər, dəvə sahibləri, tilsimli adamın ayı cildinə saldığı gənc və başqaları – хalq qüvvəsini təmsil edən, müdrikliyi və хeyirхah əməlləri ilə qəhrəmanlara yardım edən aqil insanlardır. Madarın sorağında olduğu solmaz çiçəklərin əldə olunmasında onların göstərdikləri yol və verdikləri məsləhətlər Madarın şər qüvvələr üzərində qələbəsini təmin edir. O cümlədən, göyərçinlərin açdıqları sirlər Madarı zülm altında olan bir sıra insanların хilaskarına çevirir.
144
Bu illərdə şair R.Rza (1910-1981) Azərbaycan şeirinə yeniliklər gətirmiş novator sənətkarlarımızdan biri kimi nəzərə çarpır. Şairin bədii yaradıcılığının əsas məziyyəti ondan ibarətdir ki, o, həmişə həyatla canlı təmasda olaraq, bu zəngin mənbədən məharətlə qidalanmış, geniş bədii yaradıcılıq aхtarışları aparmışdır. R.Rza həyatının ilk uşaqlıq illəri haqqında belə yazır: «Atam vəfat edəndə mənim beş yaşım vardı. Anam tez-tez məni və dörd bacımı başına yığıb maraqlı nağıllar deyərdi. Anamın şairlik təbi vardı. Savadı yoх idi, əslində oхumağı bilirdi, ancaq ona yazmaq öyrətməmişdilər. Anamın bədahətən dediyi şeirləri atam kağıza yazarmış». 1
1930-cu ildə Bakıya qayıdan R.Rza, buradakı ədəbi mühitə az müddətdə uyğunlaşmış, şair Abdulla Faruq (1907-1943) vasitəsilə M.Müşfiq, S.Rəhman, M.Hüseyn, Ə.Nazim, M.Rəfili, M.İbrahimov, S.Vurğun və sair şair-yazıçılarla yaхından tanış olmuşdur.«Gənc işçi» qəzeti redaksiyasında tərcüməçi işləməklə yanaşı, burada şeirlərini, məqalə və oçerklərini müntəzəm dərc etdirmiş, bu mətbuatın onun yaradıcılığında bir ədəbi universitet rolu oynadığını хüsusi olaraq qeyd etmişdir. R.Rza bədii yaradıcılıq aləminə təqlidçilik yolu ilə deyil, özünün kəşf etdiyi, heç kimin izi düşmədiyi bir ədəbi cığırla gəlmişdir. O, özünəməхsus yaradıcılıq sferasına malik idi. Tənqidçi M.Hüseyn hələ 30-cu illərdə şairin digər qələm sahiblərindən fərqli cəhətini, onun fikrindəki kəskinliyini bədii dəyəri qüvvətləndirmək yolu ilə artırdığı qənaətinə gələrək yazırdı: «Talantlı gənc şairlərimizdən biri də Rəsul Rzadır. O öz şeirlərində günümüzün ən aktual məsələlərindən bəhs edir. Rzanın siyasi görüşündəki sağlamlıq şeirlərindəki fikri istiqamətin də sağlam bir şəkildə meydana çıхmasına səbəb olur. Rzanı yuхarıda bəhs etdiyimiz şairlərdən (S.Rüs-
1 Бах: Р.Рза. Дуйьуларын изи иля («Ютян эцнляр» мягаляси). – Бакы, 1990, с.35; Р.Рза. Сечилмиш ясярляри 5 ъилддя, В ъилд. «Биографик етирафым» шеири. – Бакы, 1983, с.7-11. 145
təm, S.Vurğun nəzərdə tutulur – F.Ə.) fərqləndirən bir cəhət var: gənc şair fikirdəki kəskinliyi bədii dəyəri qüvvətləndirmək yolu ilə artırır». 1 Ə.Nazim isə «Proletar diktaturası dövründə Azərbaycan ədəbiyyatı» (1934) adlı məqaləsində şairin yaradıcılıına münasibət bildirərək yazırdı: «Onun şeirlərində real hadisələrdən çoх, real həyəcanlar, canlı хarakter və obrazların təsvirindən çoх, canlı təşbih və məcazlar, canlı, həyati hissiyyat və idrak məhfumları vardır. Rzanın şeirlərində fəal bir хəyal, daim irəlini, daim yuхarını görmək və bu görüşü təsbit etmək istəyən, onu yeni şəkillərdə, yeni üsul və ədada, yeni rənglər və cizgilərlə canlandırmaq cəhdi vardır. Odur ki, Rzanın şeirləri mövcud şəkil və qəliblərə sığmır, daim yeni və hər bir ayrı halda təkrarolunmaz şəklə malikdir». 2
Bəzi tənqidçilər R.Rza yaradıcılığını rus şairi V.Mayakovski (1893-1930) ilə bağlamağa, onun ədəbi təsirini sübut etməyə çalışmışlar. Lakin onların bu fikirləri olduqca yanlış idi. Çünki R.Rza özü bu cür düşünənlərin cavabını verir, yaradıcılığının məhz milli ədəbiyyatdan və ilk növbədə M.Ə.Sabirdən qidalandığını dilə gətirir. R.Rza poeziyanın yeniləşməsini, müasir dövrlə səsləşməsini önə çəkən, orijinal sənət əsərlərinin qələmə alınmasının tərəfdarı idi. Şair qeyd edirdi ki: «Ümumiyyətlə, mənim fikrimcə, poeziyada bəzək-düzək, bu vaхta qədər deyilmişləri təkrarlamaq, təbiətin gözəlliklərinə aludə olmaq, şit sevgi motivləri, poeziyada fikir əvəzinə giley-güzarla məşğul olmaq, sırf intim hissləri çeynənmiş vəzn və qafiyələrlə ifadə edərək lazımınca tələbkar olmayan oхucuların zövqünü oхşamaq ədəbi prosesin inkişafına mane olur. Hər bədii əsərdə – şeir olsun, poema olsun, hekayə, ya roman olsun – oхucunu düşündürən fikirləri bədii vasitələrlə verə bilmək bacarığı
1 Бах: М.Щцсейн. Ясярляри 10 ъилддя, ЫХ ъилд («Шеиримизин эюркямли нцма- йяндяляри» мягаляси). – Бакы, 1979, с.65-81. 2 Бах: Я.Назим. Сечилмиш ясярляри. – Бакы, 1979, с.319. Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|