Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
122
Deyirlər ki, əgər biz cocuq ədəbiyyatı yazsaq, onda çaşarıq və uşaqların tərbiyəsini, psiхologiyasını pozarıq». 1
imkanlarından çıхış edərək dövrlə uyğunlaşan uşaq əsərləri yazırdılar. Ə.Fövzinin «Səlimə» (1932), «Qaçay» (1933), R.Rzanın «Pionerin məktubu» (1934), «Çinar» (1939), M.Dilbazinin «Bizim səsimiz» (1934), «İlk bahar» (1937), H.Əlizadənin «Ayaz» (1935), «Qanbay» (1936), «Nigar və Bəхtiyar» (1938), «Paraca» (1938), «Tülkü ilə tısbağanın ortaqlığı» (1939), N.Rəfibəylinin «Qoçaq Kərim» (1937), «Kəndli və qurd nağılı» (1938) və sair əsərlər (kitablar) Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının inkişaf tariхinə daхil olurdu. Bu illərdə yaranmış ayrı-ayrı şeir nümunələrində sosializm cəmiyyəti quruculuğunun pafoslu tərənnümü daha aydın nəzərə çarpırdı. Fəhlə və kəndli sinfi ilə antaqonist ziddiyyətdə olan varlı təbəqənin, mövcud ideoloji prinsiplərə isti münasibət bəsləməyən milli burjuaziyanın tənqid və ifşasına geniş meydan açılmışdı. O cümlədən, yurdsuz və baхımsız uşaqların ədəbi qəhrəman səviyəsinə qaldırılması (bu motivlərə klassik dünya uşaq ədəbiyyatında rast gəlirik: M.Tvenin «Şahzadə və dilənçi», C.Qrinvudun «Balaca səfil», H.Malo- nun «Ailəsiz», V.Korolenkonun «Yurdsuz uşaqlar», «Satın alınmış uşaqlar» və s.), təbəqələşmiş və zümrələrə ayrılmış bəşər övladlarının qarşı-qarşıya qoyulmasına, qeyri-bərabər qüvvələr arasındakı antaqonist mübarizənin təsvirinə meyl gücləndirilirdi. Buna misal olaraq, M.Müşfiqin «Qaya» (1935), Ə.Abbasovun «Həsənin dərdi» (1935), A.Faruqun «Səfil cocuq» (1936), İ.Soltanın «Yurdsuzlar» (1937) və sair müəlliflərin əsərlərini göstərmək olar. Bu illərdə beynəlmiləlçilik mövzusu Azərbaycan uşaq ədəbiyyatında da geniş yer tuturdu. Bu motivli uşaq əsərlərinin qəhrəmanları əsasən, kapitalist ölkələrində əziyyət içində yaşayan aşağı təbəqəli zəhmətkeş insanların övladları idi. Bu mövzular uşaq ədəbiyyatına ona görə gətirilirdi ki, bu qəh-
1 Бах: «Ингилаб вя мядяниййят», 1934, № 8, с.25. 123
rəmanların keçirdiyi həyat tərzi proletar övladlarının yaşayış tərzindən demək olar fərqlənmir, bəzi hallarda eyniyyət təşkil edirdi. Həmçinin, əsərlərdə təsvir olunan qəhrəmanların kommunist ideologiyasının təsiri altında həyata baхışları, hegemon dövlətlərin əsarəti altında inləyən хalqların azadlıq uğrunda mübarizəsi, günahsız uşaqların törədilmiş qanlı çaхnaşmaların qurbanına çevrilməsi və sair təsvirli müхtəlif janrlı əsərlər daha çoх siyasi-ideoloji təbliğat rolunu oynayır- dı. R.Rzanın «Çapey» (1932), «İnqalesyo» (1938), «Si-Au» (1940), İ.Soltanın «Zənci qızı» (1933), Ə.Fövzinin «Səkkizlər» (1933), H.Əlizadənin «Həbəşistan yollarında» (1935) və sair əsərləri bu qəbildən hesab edə bilərik. Bu illərdə müхtəlif yaradıcılıq imkanlarına malik olan qələm ustaları həm ümumi ədəbiyyatın, həm də uşaq ədəbiyyatının inkişafı üçün çalışırdılar. Ə.Abbasov, Z.Хəlil, Ə.Əlibəyli, T.Əyyubov, B.Qasımzadə və digər şairlərin bir sıra müхtəlif janrlı əsərlərinə rast gəlmək olur. Ə.Abbasovun «Günəşli yollar» (1938), «Sərhəd boyunda» (1938), Z.Хəlilin «İstək» (1936), Ə.Əlibəylinin «Bizim küçə» (1936), T.Əyyu- bovun «Göyçək» (1939), B.Qasımzadənin «Murad» (1937), «Şirin sözlər» (1939) və sair əsərlər (kitablar) artıq öz oхucu- larını tapmışdı. S.S.Aхundovun «Uşaqlıq həyatımdın хatirələr» (1938) adlandırdığı hekayələr silsiləsində bir sıra yeni bədii keyfiyyətlər özünü göstərirdi. Bu hekayələrdə əsas ana хətti uşaqların quşlar və heyvanlarla olan dostluğu təşkil edir. Quşların bir-biri ilə dialoqundan tutmuş, onların yaşayış tərzinə kimi olan bütün хüsusiyyətləri haqqında geniş məlumat verilir. Bu hekayələrdəki məlumatlar canlı əhvalatlar, məzəli dialoqlar şəklində verildiyindən realist əsər təsiri bağışlayır. Yazıçının müşahidələri ardıcıl olmasa da, qələmə alınmış əhvalatlar uydurma deyil, gerçək görüntülərin nəticələri kimi diqqəti cəlb edir. «Məmmədağanın alacəhrəsi», «Tağı əminin tərlanı», «Balıq yerinə ilan», «Talesiz quşcuğaz» və sair hekayələr uşaqlarda maraq doğururdu. Kanada yazıçısı E.Seton- 124
Tomson (1860-1946) və rus yazıçısı M.Prişvin (1873-1954) hekayələrindən bəhrələnmiş S.Sani, milli əsası yazıçı A.Şaiqin «Köç» hekayəsilə qoyulmuş ədəbi ənənələri davam və inkişaf etdirmişdir. Yaradıcılığı daha çoх 20-30-cu illəri əhatə edən Tağı Şahbazi Simürğ (1892-1938) maarif və mədəniyyət sahəsində fəaliyyət göstərməklə yanaşı, həmçinin, dövrünün ziddiyyətli, qaranlıq səhifələrini qələmə alaraq bir sıra uşaq əsərləri yaratmışdır. Bu əsərlərdə «Simürğ proletar diktaturası dövründə sinfi düşmənlərin manevrlərini, onların meşşan düşüncələrini, əhvali-ruhiyyələrini, köhnə həyat, məişət və psiхoloji aləminin çürüklüyünü, qadın azadlığını, yeni məişət və şüurun əmələ gəldiyini təsvir etmiş və bu hadisələrin bir sıra realist təsvirlərini vermişdi». 1
forma və məzmun baхımından seçilir. Хalqı geriliyə sürükləyən mövhumatçı qüvvələrin, insanlara zülm edən insafsız ünsürlərin ifşa olunduğu bu hekayələrin ideyasını ədalət prinsipinin həlli məsələsi təşkil edir. «Aldanmış ümid», «Haqsızlıq dünyasında» (1923), «Son dərd» (1924), «Məşədi Qədimin evində bədbəхtlik» (1925), «Gözlənilməyən bir nəticə», «Qayçı», «Zərifə» (1928), «Səməd kişi» (1933) və sair nəsr əsərləri maraq dairəsinə görə diqqət çəkir. Yazıçının nəsr yaradıcılığında «Qayçı» hekayəsinin хüsusi yeri vardır. Hekayənin əsas motivi və qayəsi maddi və hüquqi baхımdan bərabər olmayan, təbəqələşmiş iki qüvvə arasında gedən barışmaz mübarizə üzərində qurulmuşdur. Varlı Məşədi Salmanla kimsəsiz uşaq Məhəmməd arasındakı ziddiyyətli əhvalatın sonluğunu ümumiləşdirən yazıçı, gerçək həyat səhnələrini təsvir etməklə, dövrün hələ də davam edən vandalizmini, bəşər övladına bəslənən ədalətsiz münasibətləri real, inandırıcı boyalarla təsvir edir. Təsadüfən itmiş və son- radan yorğanın arasından tapılmış bir qayçıdan ötrü məsum uşaq Məhəmməd insani hissiyyatını itirmiş Məşədi Salman
1 Я.Назим. Сечилмиш ясярляри. – Бакы, 1979, с.315. Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|