G e n d e r V ə İ n s a n h ü q u q u

ya  qoşu lm u şd u r.  İn san a-q ad ın a  fiziki  təzyiq  o n u n   psixi 
aləminə,  d ü n y a  görüşünə  yəqin  ki,  öz  təsirini  göstərir.  Qa- 
d m   və  kişi  mənəvi  zənginliyi,  əxlaqi  saflığı,  fıziki  kamilliyi 
özündə  birləşdirməli və  inkişaf etdirməlidirlər.
E rm ənistanla münaqişə nəticəsində qız və q a d m la ra  
qarşı  ə n   ağrılı  təcavüzlər  edilmişdir.  Azyaşh  qızlarm  vali- 
deynlərinin  gözü  qarşısm da  zorlanması,  u şa q la n n   öldürül- 
məsi,  südəm ər körpəli a n a la n n  döşlərinin  kəsilməsi,  qad;n- 
larm   kürəklərinə  q a y n a r  sa m o v arlar  bağlanm ası  f a k tla n  
bəşəriyyətdə  görünməmiş zorakılıq  ak tlan d ır.  D üşm ən  əli- 
nə  əsir  düşm əm ək  nam inə  intihar  hökm u  seçən,  qayalar- 
d a n   özünü  a ta n   qız-qadm m   h a q q m m   zorlanm ası  fa k tla n  
reallıqdır.  Bu gün əsirhkdə girov olan  300-dən  çox q a d m m  
ən ağır işgəncələrlə ləyaqət və şərəfmin tapdalanm ası, zorla 
d o ğ u zd u ru lm ası  ən  qatı  zorakıhqdır.  Bu  isə  P F P -n m   "bə- 
rabərlik, sülh və ink işaf yolunda"  (
1 12
-ci m addə) çağırışına 
təm am ilə ziddir.
A zərb ay can   insan  h ü q u q larm a  aid  20-dək  beynəl- 
xalq  K onvensiyaya  imza  atmışdır.  1995-2001-ci  illər ərzin- 
də  verilən  am nistiyaya  görə  minlərlə  əhv  o lu n an larm   ara- 
sm d a  q a d m la r  da vardır.  H ə r insana  həyatm m   ilk a m n d a n  
verilən h ü q u q la r o n u n   insan  hüquqları  və əsas  a z a d h q la n - 
dır,  o n l a n n   q o ru n m a sı  və  həyata  keçirilməsi  üçün  şərait 
y a r a tm a q   hökum ətlərin  vəzifəsidir  (PF P ,  210-cu  maddə).
Oadm 
və 
voxsulluq. 
İnsan  həyatı  çox  şaxəli,  müxtə- 
lif istiqamətlidir,  insanm yoxsulluğu da  belədir.  Pekin Plat- 
fo rm a sm m   A  fəsHnin,  47-68-ci  maddələri  "Q adm   və  yox- 
sulluq"  adlanu'.  İn san   yoxsulluğu  indeksinin  təhlilinə  əsa- 
sən,  belə  nəticə  ahnn'  ki,  əhalinin  bir  hissəsi  yoxsulluğun 
ağu’  təzahürləri  ilə  üzbəüz qalmışdu'.  İnsanm   kifayət  qədər 
q id a  alm am ası, nıüxtəlif xəstəhklərə qarşı tibbi  müdaxİIəyə 
ehtiyacı,  əsasən  də  əhalinin  q a ç q m   və  məcburi  köçkün  tə- 
bəqəsinin  çadu'  həyatı,  a d a m la rm   vaxtm dan  q a b a q   ağır

---

xəstəlik  ta p m a ğ ı və  bir çox h a lla rd a  ölümli  ilə nəticəbnir.
A z ə rb a y c a n d a   İnsan  İnkişafı  H a q q m d a   2000-ci  il 
h e s a b a tm d a   ekspertlərin  fikrinə  görə  əhalinin  70%-i  yox- 
SLilİLiq h əd d in d ə n  aşağı yaşayır.  Y oxsuiluğun m e y d a n a  gəl- 
məsi  səbəbləri:
- 
bir sistem dən digər sistemə keçid; - yeni  b a z a r iqti- 
sadiyyatı;  -  hərbi  m ünaqişə  və  əhaUnin  bir  hissəsinin  qaç- 
qın,  köçkün  vəziyyəti;  -  işsizlik,  iqtisadi  əlaqələrin  dağü- 
ması;  -  sosial m üdafıə  sisteminin  zəifliyi.
Bu  illər  ərzində  neft  sənayesi  inkişafına  böyük  sər- 
mayələr  q o y u lu şu   a rtsa   d a   insanlarm   yoxsulluq  səviyyəsi 
eynilə  q a lm a q d a d ır.  Beynəlxalq  B a n k m   təşkilatçıhğı  ilə 
re sp u b lik ad a  "Y oxsulluğun  azaldılması  h a q q m d a "   Dövlət 
p ro q ra m ı  hazırlanm ışdır.  R espubU kanm   bütün əsas  iqtisa- 
di və sosial s e k to rla rm d a k ı işçi q r u p la r öz təkHf və yardım - 
lan  ilə  bu  P r o q r a m d a   iştirak  edirlər.  Y oxsulluğu  a r a d a n  
qaldn'm ağm   ən  m ü h ü m   göstəricisi  məşğulluq  sahələrinin 
artn'ilması, işsizliyin a r a d a n  qaldn'ilması məsələsidir. 
2 0 0 1
- 
ci  ilin  rəsmi  statistik asm a  görə  ölkədə 4694400  nəfər  insan 
əmək  qabiliyyəth  idi.  A şağıda verilmiş cədvəldə  həm in  ildə 
re s p u b h k a d a   m əşğulluq  və  işsizüyin  göstəriciləri  ilə  tam ş 
olaq:
H esab lam a
M in   nəfərlə
Faizlə
Cinsi  bölgü
Q ad ın lar Kişilər
Q adıııiar
Kişilər
MəşğLil  əhali
1770
1945
48
52
Q eydiyyata  a lın a n  
işsizlər
26
22
54
46
Iq tisad i  fəal  əhali
1796
1967
48
52
Işsizliyin  səviyyəsi
1,5
1,1
D iq q ətə  ç a td ıra q   ki,  işsizhk  səviyyəsi  yalmz,  iş  aİ 
m aq  üçün  m əşğulluq  idarələrinə rəsmi  müraciət etm iş şəxs 
lərin  sayı  ilə  verilmişdir.  Bir çox zavod  və  fabriklərin,  iqti

---

sadi  s tr u k tu r la n n   dəyişməsi,  müvəqqəti  işləməməsi  nəticə- 
sində  həmin  müəssisələrin işsiz qaİmış işçiləri,  işsizliyə görə 
m üavinət  alm ayanlar,  q a ç q m h q   və  məcburi  köçkünlül<  nə- 
ticəsində adı siyahıya düşməyənlər bu statistik m əlum atlar- 
d a   qeydiyyatda  yoxdurlar.
R e s p u b lik a d a   1999-cu 
i l d ə  
qəbul 
edihTiiş 
yeni 
"Əmək  Məcəlləsinə"  əsasən  əsHndə  əmək  və  məşğulluq 
h a q q m d a   "cinsi" əlamətə görə ayn-seçkiliyə yol  verilməmə- 
hdir.  Ə m ə k  h aq q ı səviyyəsinin yaşayış tələbatmı tam   təmin 
etməməsi,  yeni  açılmış özəl sektorlarda  d a h a   çox gənc qız- 
lara,  əsasən  isə  kişi  işçi  qüvvəsinə  üstünlük  verilməsi,  əya- 
lətlərdə  -  kənddə iş yerlərinin  azhğı,  müstəqil  q a d m   fermer 
və  biznesmenlərin az olması, kredit və ssuda götürmə sahə- 
lərində q a d m la ra  qarşı ayrı-seçkilik  haUarı d a   m övcuddur.
Göstərilən  neqativ  h a lla n n   getdikcə  dövlətin  "Yox- 
sulluğun  azaldılması  P ro q ra m ı" n d a   d a   öz  əksini  tapması 
sa b a h a   optim ist  y an a şm a  d o ğ urur.  P F P -n m   bu  sahədə 
m əqbul  saydığı  prioritetlər  tədricən  dəstək  tələb  edəri  tələ- 
batlar kimi  dövlət və qeyri döviət stru k tu rları tərəfmdən,  o 
cümlədən  beynəlxalq  təşkilatlarm   köməyi  ilə  düzəhııəyə 
d o ğ ru   yönəlmişdir.  R e s p u b h k a d a   qəbul  edilən  q a n u n   və 
q ə ra rla rd a n   əsas  m əqsəd  q a d m la rm   əmək  prosesinə  d a h a  
fəal  daxil  olmasıdır.  B un u n   üçün  davamlı  əmək  rejiminin 
tətbiqi,  evdar  q a d m la r  (b u ra   əhl  və  qocaları  d a   aid  etmək 
ohır)  üçün  müəyyən  ödənişh  ev  təsərrüfatında  zəhmət  üsu- 
lunun  yaradılm ası (bişirmə,  tikmə və s.), məişət tipli yeni iş 
yerlərinin  açılması,  m üasir  peşələrin  öyrədilnıəsi  üçün 
pulsuz  kurslar  açılması  kimi  hallar  prioritet  götürülür. 
YoxsuIIuq  problem inin  müəyyən  qədər a ra d a n   galdırılma- 
sı  üçün  beynəlxalq  təşk ilatlan n   köməyinə  ehtiyac  vardır. 
R esp u b lik an m   qoşulduğu  47  Beynəlxalq  Sazişdən  l3-ü 
q ad ın larm   əmək və  məşğuUuğu  problemlərinə aiddir.

---