G e n d e r V ə İ n s a n h ü q u q u

2).  Azərbayçan  Respublikası Konstitusiyasında
Bərabərllk Hüququ
A zərbaycan  R espublikası  K onstitusiyası  1995-ci  il 
n o y a b n n  
I2-də  keçirilən  A z ə rb a y c a n   R e s p u b lik a s ı 
re fe re n d u m u n d a   qəbul  olunm uş,  1995-ci  il  n o y a b n n   27- 
dən  qüvvəyə  m inm işdir  və  A zərb ay can   R espublikası  ali 
qüvvəli  q a n u n u   o lm a q   etibarı  ilə  q a d m la n n   diskriminasi- 
yasmı q a d a ğ a n  edir. Bu, K o n stitu siy an m  25-ci m addəsində 
təsbit  o lu n m u şd u r.
M addə 25
II.  Kişi  ilə  q a d m m   eyni  h ü q u q la n   və  a z a d lıq la n
vardır.
III.  D ö v lə t  irq in d ə n ,  m illiy y ətin d ən ,  d in in d ə n , 
dilindən,  cinsindən,  mənşəyindən,  əm lak  vəziyyətindən, 
q u llu q   m ö v q e y in d ə n ,  əq id ə sin d ə n ,  siyasi  p a r t i y a l a r a , 
h ə m k a r l a r  
itt i f a q m a  
və 
d ig ə r 
ictim ai 
birliklərə 
m ənsubiyyətindən  asıh  o lm a y a ra q   h ər  kəsin  h ü q u q   və 
a z a d h q l a r ı n m   b ə ra b ə rliy in ə   tə m in a t   verir.  İ n s a n   və 
vətəndaş  h ü q u q la n n ı  və  a z a d h q la rm ı  v ətəndaşlarm   irqi, 
milli,  dil,  din,  cinsi,  mənşəi,  əqidə,  siyasi  və 
sosial 
m ənsubiyyətinə  görə m ə h d u d la ş d ırm a q  qadağandu-.
Q a d m   h ü q u q l a n   və  a z a d h q la rı  K o n s titu s iy a n m  
"Əsas  hüquqlar:  a z a d h q la r və vəzifələr"  bölməsində  24-71- 
ci  m ad d ələrd ə əks  o lu n u b  və dövlət tərəfindən bu  h ü q u q  və 
a z a d h q la n n   q o r u n m a s m a   tə m in a t verilir.
B u ra d a  əsas məsələ h əy a tm  bütün  sahələrində q a d m  
və  kişilərin  b ə ra b ə r  im k a n la rla  təmin  edilməsi  yox,  yalm z 
qadınlarım   "sosial  müdafiə  o b y ek tin d ən   aktiv  hərəkətdə 
o lan   şəxsiyyətə  çev rilm əsin d ə  q a d ın ın   cə m iy y ətd ək i 
m övqeyinin  köklü  dəyişilməsi  üçün  vacib  am ildir.  Bu 
siyasət  p atriarx al  ənənəyə  qarşı  q o y u lm a h d ır  ki,  cəmiyyət
dem okratikləşsin".
---------------------------------------   98  ---------------------------------------

---

3).  Ümumisiam İnsan  H ü q u q la n   Bəyannaməsi
XIX. 
A i b   y a r a t m a q   h ü q u q u   və  b u n u n la  bağlı 
məsələlər.
1.  H ər  bir  insan  öz  dini,  mədəniyyəti  və ənənələrinə 
uyğun  şəkildə  nigaha girmək,  ailə q u rm a q ,  uşaq  böyütmək 
h ü q u q u n a   malİkdir.  H ə r  bir  ər-arvad  bu  hüquqlardan, 
im tiy a z la r d a n   istifadə  e tm ə k   h ü q u q u n a   m a h k d i r   və 
Q a n u n u n   m üəyyən  etdiyi  öhdəİiklərə  ta b e   o lm a ğ a  
borcludur.
2.  Ə r-a rv a d m   hər  birisi  qarşı  tərəfdən  hörm ət  və 
eh tiram  göstərilməsi  h ü q u q u n a   malikdir.
3.  H ə r  bir  ər  vəsaitinə  m üvafıq  surətdə  arvad  və
uşaqlarm ı  saxlam ağa  borcludur.
4.  H ə r  bir u şa q   valideynlərinin  himayəsində  olmaq, 
ailədə  böyum ək  h ü q u q u n a   malikdir.  A z  yaşlı  u^aqlan  işə 
m əcbur  etm ək  və  o n la rm   təbii  inkişafm a  zərərli  olan 
yüklənməyə m əruz q o y m a q   q a d a ğ a n  olunur.
5. 
H ə r  
h a n sı 
sə b ə b d ə n  
valideyini 
u şa q la rı 
qarşısm dakı  öhdəliklərini  yerinə  yetirə  bilmirlərsə,  bu  işı 
cəmiyyət  öz ehtiyatları  hesabına yerinə yetirməlidir.
6
.  H ə r  bir  insan  u şa q   vaxtı,  qocaldıqda  və  əmək 
qabiliyyətini  itirdikdə  m ad d i  yard ım   alm aq  eləcə  də  qayğı 
və  ailəsinin  müdafıəsi  h ü q u q u n a  malikdir.
7.  A n a h q   äilə  və  cəmiyyətin  ictimai  təşkilatlarm 
tərəfındən  h ö rm ət,  qayğı  və  xüsusi  yard m ı  h ü q u q u n a  
malikdir.
8
.  Ailədə  ərin  və  a rv a d m   u şa q la r  və  valideynləri 
qarşısında üm um i məsuliyyətləri olduğunu nəzərdə tu ta ra q  
öz  a r a l a n n d a   cinslərinə,  qabiliyyətlərinə,  istedadlanna, 
təbii  meyllərinə  m üvafıq  vəzifə  və  səlahiyyət  bölgüsü 
ap an lm alıd ır.
9.  Heç  kəs  öz  iradəsinin  əleyhinə  olan,  hüquqi

---

səlahiyyətlərinin  bir  qismini  və  ya  ham ısınm   itirilməsinə 
səbəb  olan  nikaha  girə  bilməz.
XX.  Ə rd ə  olan  q a d m m   hüquqları:
H ə r bir ərdə  olan q a d m m   h ü q u q u   var:
a)  ərinin  yaşadığı mənzildə yaşasm;
b)  ərinin  yaşayış  səviyyəsində  yaşayışnıı  təmin  edə 
bilən  vəsaiti,  b o ş a n d ı q d a   isə  öz  gəlirlərindən,  tam  
sərən cam m d a  o lan   m ülkiyyətdən  asılı  o lm a y a ra q   iddia 
(qanuni  gözləmə)  m üddətində  özünün  vəsaitini,  so n ra   isə 
həm  özünə,  həm  də yedirtdiyi və tərbiyə etdiyi  uşağa lazım 
ola  bilən  bütün  vəsaiti  alm aq   ;
v)  Q a n u n u n   m ü d d ə a la rm a   uyğun  olaraq  b o şa n m a  
tələb  etmək,  b o şa n m a q ;  (bu  h ü q u q u   m əhkəm ə  vasitəsi  ilə 
b o ş a n m a q   h ü q u q u  tamamlayn-;)
q)  əm lakı ərinə,  u ş a q la n n a ,  valideynlərinə,  Q a n u n a  
müvafıq  digər q o h u m İ a n n a  m iras  qoym aq;
d)  öz  mənafeyinə  zərər  v u ra  bilən  konfedensial 
m ə l u m a tl a r m   y a y ılm a m a s m a   ciddi  ria y ə t  o lu n m a s m ı 
ərindən,  b o şan ıb sa keçmiş ərindən tələb etmək.  (Q ad m  özü 
də əri və ya  keçmiş əri  barədə  bu öhdəliyə əməl  etməlidir.)

---

("^eHiUHHa B 6H3Hece".  M.,  1993, c. 4-14
k ita b ın d a n   tə rc ü ra ə )
X X  
əsrin  sonuncu  onillikləri  ictimai  tərəqqiyə aktiv 
təsiri  artıq  qeyd  o lu n an   və  özünün  gələcəyini  keyfıyyətcə 
yeni  sivilizasiyaya  d o ğ ru  hərəkatın  ta m  inkişafmı gözləyən 
qlobal  xarakterli təzahürlərlə zəngindir.
O n la rm   su'asmda  q a d m la rm   kütləvi  şəkildə  əmək 
b a z a rm a   çıxmasmı  am erikalı  tədqiqatçılar  R.Peterson  və 
K.Beymeyer bəlkə də birincilər a ra s m d a  "D ünya miqyasm- 
d a   sakit  inqilab"  adlandırm ışlar.  Həqiqətən,  tarixi  baxım- 
d a n   kiçik  m üddət  ərzində  q a d m ,  evdən  k ən a rd a  işləməyə 
başlayaraq,  təhsil  alaraq,  ixitsaslaşaraq,  yalnız  muzdlu 
o lm a y a n   işçilərin  su'alarm ı  a r t ı r a r a q ,   həm çinin  şəxsi 
müəssisələrini  (əsas  etibarən  də  xidm ət sahəsində)  yarada- 
raq  özünün ənənəvi rolu-ailədaxili funksiyası çərçivəsindən 
cəsarətlə  k ə n a ra  çıxmışdır.
Birinci  dəfə  idi  ki,  q a d m la r  qarşısm da  geniş  seçimli 
im k an lar açılmış,  əsrlərələ təşəkkül tapm ış həyat stereotip- 
lərini  dəyişməyə  im k an   vermiş,  "ödənişsiz"  ev  əməyinə 
alternativ  olaraq  m e y d a n a  çıxdı.
M ü a s ir   müəssisədə  q a d m m   r o lu n u n   dəyişmə 
mexanizmini  analiz  etmiş  am erikalı  tədqiqatçı  D .N esbitt 
bu  hadisəni  "Açılmış  im k an lar  partlayışı"  adlandu-mışdn-. 
S on  v a x tla ra   q əd ər  iqtisadi  sahədə  o lan   əd əb iy y atd a 
inkişaf  prosesində  q a d m m   rolu  yalm z  o n u n   reproduktiv 
funksiyası,  ya  d a   əmək  eh tiyatlarm m   artm ası  ilə  əlaqədar 
nəzərdən  keçirilir,  o n u n  iqtisadi im kanları isə ümumiyyətlə
hesaba alınmırdı.
Q a d m   əməyinə  m arginal  və  təsadüfı  baxış  nöqteyi- 
nəzəri  də  geniş  yayılmışdı.  Belə  y a n a şm a n m   səbəblərinin 
köklərini  o n u n   əsasən  əsrlərlə  təşəkkül  tapm ış  kişilərdən

---