G. N. Najmiddinova O’. U. Qurbonova
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
| birinchidan,
boshlang‘ich maktab ta‘limini joriy etish va takomillashtirish zarurati. Bu rivojlangan industrial davlatlarda muayyan yoshdagi bolalar uchun, ularning ijtimoiy mavqeyi va moddiy ta‘minlanganlik darajasidan qat‘iy nazar boshlang‘ich ta‘limning majburiyligi, ya‘ni boshlang‘ich ta‘lim davlat tizimini barpo etishga olib keldi. Ikkinchidan, turli davlatlarning maktablarida mazmuniy, tashkiliy va metodik ko‘lamdagi salmoqli o‘zgarishlarning sodir bo‘la boshlaganligi. Uchinchidan, jamiyat iqtisodiy imkoniyatlar dinamikasining o‘sishi bilan bog‘liq holda tez sur‘atlarda kasb tayyorgarligi ta‘limini rivojlantirish zaruratining vujudga kelganligi. Bundan tashqari aynan XIX asrda Evropada pedagogik fikr taraqqiyoti gullab yashnay boshladi. Pestalotsi pedagogikasi (Shvetsariya). Russoning erkin tarbiya nazariyasi (Fransiya), Kantning axloqiy tarbiya to‘g‘risidagi pedagogik- falsafiy g‘oyalari (Germaniya) G‘arbiy Evropa va butun dunyoga o‘zining ijobiy to‘lqinlarini tarqata boshladi. Shu tariqa yangi ilmiy soha – qiyosiy pedagogikaning paydo bo‘lishi uchun obyektiv shart-sharoit vujudga keldi. Bell- Lankaster tizimi, Pestalotsi pedagogikasi, Russoning «erkin tarbiyasi», ma‘naviy tarbiya haqidagi Kant fikrlari umumYevropa miqyosida tadbiq qilina boshlandi. Qiyosiy pedagogikaning paydo bo‘lishi va rivojlanishi masalalari to‘g‘risida olimlar turli nuqtai nazarni yo‘qlab chiqdilar. Qiyosiy pedagogika fanining asoschisi fransuz publissisti va tadqiqotchisi Mark Antuan Julen (1775-1848) bo‘lib hisoblanadi. U birinchi bo‘lib, qiyosiy pedagogikaning maqsadi va vazifalarini aniqlash, turli mamlakatlar bo‘yicha muvofiq ashyoviy materiallarni to‘plash va tizimlashtirish, ta‘limni rivojlantirishda Jahon tajribasini o‘rganish muammosini ilmiy tadqiqotlarning alohida mustaqil sohasi sifatida ajratish masalasini o‘rtaga tashlagan edi. 18 Mark Antuan Julen o‘zining ―Qiyosiy pedagogikaga oid ishga qo‘shimchalar‖ degan maqolasida Shvetsariya va Fransiya maktablarining pedagogik tajribasini qiyosiy tahlil qiladi. Keyinchalik uni Julen Parijskiy deb atay boshladilar. Shu nom bilan u qiyosiy pedagogika tarixiga kirdi. Uning fikricha, qiyosiy pedagogikaning asosiy va bosh masalasi – turli mamlakatlarning pedagogik tajribasini o‘rganish orqali dunyo miqyosida imkon qadar ratsional ta‘lim tizimini yaratish. Shuning uchun G‘arbiy Yevropa adabiyotlarida Julen «Qiyosiy pedagogikaning otasi» sifatida tilga olinadi. Darhaqiqat, u ta‘lim taraqqiyotining xalqaro tajribasini alohida ilmiy tadqiqotlar yo‘nalishi sifatida o‘rganish masalasini o‘rtaga qo‘ydi. Julen faoliyati va qiziqishlari keng miqiyosga ega edi. 1792 yilda 17 yoshli o‘spirin diplomatik missiya tarkibida Angliyaga jo‘natiladi. U yerdan qaytgach, Fransiya departamenti tarkibidagi inqilobiy hukumat a‘zosiga aylanadi. 1794 yilda Fransiyaga markaziy ma‘muriy ta‘lim siyosati natijasida tuzilgan «Xalq ta‘limi ijroya qo‘mitasi» faoliyatida ishtirok etadi. XIX asr boshlarida Julen mashhur publissist sifatida yuzlab maqolalar, ijtimoiy munosabat, madaniyat va siyosatning turli masalalariga oid broshyuralar e‘lon qildi. Julen Parijskiy Robesperning tarafdori va faol publissisti bo‘lganligi sababli tabiiy ravishda uning ta‘lim to‘g‘risidagi g‘oyalari va qadriyatlari Fransiya inqilobinng g‘oya va qadriyatlari bilan mos edi. Uning uchun qiyosiy pedagogikani rivojlantirishning asosiy g‘oyasi jamiyat taraqqiyoti va shu asosda xalq farovonligini aks ettirar edi. Taraqqiyot (progress) g‘oyasi fransuz ma‘rifatparvarlarining asosiy va muhim postulati bo‘lib, u jamiyatni bosqichma- bosqich rivojlantirib borib, eng past yashash sharoitidan yuqori yashash sharoitiga ko‘tarilish. Buning uchun barcha vositalardan, shuningdek, zarur bo‘lsa inqilobiy to‘ntarishdan ham foydalanish lozimligi ko‘rsatilgan edi. Aynan maorif, ta‘lim keng ma‘noda ―Aql-idrok podshohlig‖ ijtimoiy progressni tezlashtirishning asosiy va zarur sharti hisoblangan. Shuning uchun ham turli mamlakatlardagi pedagogik voqelik birinchi navbatda, fransuz inqilobi namoyondalarini qiziqtirar edi. O‘sha paytda Evropa mamlakatlari uchun umumiy bo‘lgan ta‘lim nazariyasini ishlab chiqish va shu orqali madaniy taraqqiyotga erishish, nisbatan yangi g‘oya sanalar edi. Bu g‘oya fransuz burjuaziya inqilobi bosh shiori bilan bog‘liq bo‘lib, bunda jamiyatni rivojlantirishning asosiy qadriyati ozodlik, tenglik va birodarlik, deb hisoblanadi. Ozodlik, tenglik va birodarlik (fr. Liberte`, E`galite`, Fraternite`) – Buyuk fransuz inqilobining shiori bugungi kunda Fransiyaning davlat shiori bo‘lib hisoblanadi. O‘sha patda bu shior fransuz ta‘limini isloh qilishning asosiy g‘oyasi bo‘lib hisoblangan. Uning tashabbusi bilan «Birlashgan millatlar fransuz jamiyati» tashkil qilindi. Bu jamiyat Yevropa tarixiy adabiyotlarida zamonaviy xalqaro tashkilotlar yuzaga kelishiga asos bo‘lganligi, qayd qilinadi. Julen ta‘lim va tarbiya muammolariga juda qiziqar edi. 1810 yilda Julen Pestalotsining Iverdan Shvestariyadagi tarbiya maskanini ziyorat qilgach, uning g‘oyalarini jiddiy yoqlay boshladi. 19 Julen 1848 yilda vafot etdi. Deyarli bir asrga yaqin vaqt ichida uning publististik va ilmiy merosi esga olinmadi. Faqat 1935 yilda uning ―Qiyosiy tarbiya bo‘yicha tadqiqotlarga oldindan eslatmalar va ocherk‖ nomli (1817) kichik broshyurasining Parijdagi eski kitoblar do‘koni peshtaxtasidan tasodifan topilishi, uning ismini xalq xotirasidan butunlay o‘chib ketishining oldini oldi. Uning ijodiga qiziqishni qayta uyg‘otdi. Aynan shu asarda «qiyosiy tarbiya» va «qiyosiy pedagogika» atamalari ilk bor qayd qilingan edi. Julen 1817 yilda birinchi bo‘lib xorij davlatlardagi ta‘lim amaliyotini analitik taqqoslash natijasi sifatida ta‘lim-tarbiya mazmuni, metod-vositalari va ta‘lim nazariyasini o‘rganish jarayonini ifodalash uchun Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|