G’. U. Siddiqov, F. A. Majidova Flavonoidlarni >G’. U. Siddiqov, F. A. Majidova

ASOSIY GURUHLARNING TEBRANISH TURLARI 
C-H. To’yingan, to’yinmagan va atsiklik uglevodorodlarda valent tebranishi
2800-3000 sm
-1
da namoyon bo’ladi. –CH

2
- va -CH

3
guruhlarning turlari va ularga 
mos keluvchi chastotalarni quyidagicha ifodalash mumkin:
valent tebranishlar

Deformatsion tebranishlar 

-CH
2

- Simmetrik Antisim. Qaychisim. elpig’ichsim. Aylanma Mayatnik. 

Valent tebranishlar Deformatsion tebranishlar 

---

---

-CH
3

- Simmetrik Antisim. Qaychisim. Yelpig’ichsim. Aylanma Mayatnik. 

C-H bog’iga xos yutilish xarakterlidir, ammo molekula tuzilishi to’g’risida 

kam

axborot beradi. Bunga asosiy sabab: 1) C-H bog’iga xos bo’lgan yutilishlar 

o’zaro ta’sirlashishi mumkin; 2) ayrim yutilish chastotalari bir-birining ―ustiga‖

tushishi natijasida kuchsiz maksimumlar hosil qiladi va nihoyat, 3) ushbu 
sohalarda yutilish yo’qligi molekula tarkibida C-H bog’i yo’qligidan dalolat
beradi.

Polimetilen zanjirining tutashishi natijasida hosil bo’lgan sikloparafinlarda IQ

sohasidagi yutilishi C-H to’yingan uglevodorodlarning yutish sohasiga yaqin 
bo’ladi. Olti a’zolik sikloparafinlardagi CH
2
ning yutishi 1470 sm

-1
dan 1452 sm

-1

ga surilib chiqadi. Asosiy o’zgarish halqada kuchlanish bo’lganida (masalan, 5 

a’zoli halqada sodir bo’ladi) va natijada valent tebranish chastotasi 3040 sm

-1
da 

namoyon bo’ladi. Bu qiymat orqali murakkab moddalar tarkibida besh a’zolik

halqa borligini bilish mumkin. 
Alohida joylashgan qo’sh bog’ning velent tebranish chastotasi C=C=1600-
1680 sm

-1
da sodir bo’ladi. Simmetrik tuzilishga ega bo’lgan elkenlarning valent 

tebranish intensivligi kuchsiz bo’ladi. Qo’sh bog’ to’grisida ma’lumot v
=CH

= 3000-
3100 sm

-1
sodir bo’ladigan chastota bilan ham ifodalanadi. Deformatsion 
tebranishlardan

=CH

guruhlarning fazoviy joylashishni aniqlashda foydalanish

mumkin; sis-izomerlar 650-750 sm
-1
, trans izomerlar esa 960-970 sm

-1
da namoyon 

bo’ladi.
Tutashgan dien sistemalar. 1500-1650 sm
-1
oralig’ida ikkita yutilish chizig’ini 

hosil qiladi, bular simmetrik va asimmetrik valent tebranishlarga mos keladi.

Masalan,
Alohida joylashgan qo’sh bog’larga nisbatan tutashgan dien sistemalarining 

IQ sohada yutish intensivligi birmuncha yuqori bo’ladi, bu esa dien

konfiguratsiyasi trans holatga ega bo’lganda yaqqol namoyon bo’ladi. Alkil 
guruhlarining dien sistemasiga joylashishi valent tebranishlar chastotasining yuqori
sohaga surilishiga olib keladi. Umuman, tutashgan qo’sh bog’larning molekulada 
bo’lishi IQ spektr usuli bilan oson aniqlanadi. Uch bog’ IQ spektri yordamida oson
aniqlanadi, chunki bu bog’ yutadigan sohada (v
c=c
= 2100-2250 sm) boshqa 

guruhlar amalda yutilish chastotasi hosil qilmaydi. Atsetilendagi vodorod

atomining alkin radikallarga almashinishi IQ sohadagi yutishga ta’sir qiladi: alkin -
I-2100-2140 sm
-1
, alkin - 1,2 da esa 2190-2250 sm

-1
C-C- bog’ga xos bo’lgan 

yutishning IQ soxada intensivligi kuchsiz bo’ladi.

---

---

C-X. Uglerod-galogen bog’iga xos bo’lgan yutilish past chastotali sohada

namoyon bo’ladi (780-490 sm
-1
), yuqori intensivlikka ega bo’lganligi uchun oson 

aniqlanadi.

v
C-C1