G’. U. Siddiqov, F. A. Majidova Flavonoidlarni >G’. U. Siddiqov, F. A. Majidova

1,2,4,5 – tetra

penta 

geksa 
Benzol halqasidagi xar xil o’rin almashinishlarga xos bo’lgan IQ soxadagi 

yutilishlar. (1650......2000 sm

-1
sohada). 

To’yinmagan geterohalqali birikmalarning IQ spektri ko’p jixatdan aromatik

birikmalarning spektrlariga o’xshab ketadi:


v
C-H

furan, pirrol, tiofen va piridinlarda -3010-3080 sm

-1
va v

C-C
1300-1600 

sm
-1

da namoyon bo’ladi. Keng tarqalgan geterohalqali birikmalarning asosiy

chastotalari quyidagi qiymatlardan iborat (sm
-1
):

Furan
3125 - 3165 

1500 - 1565 

Tiofen
3050 - 3125 

1040 - 1520 

Pirrol
3400 - 3440

1555 - 1565 

Piridin
3020 - 3070

1430 - 1650 

Geterohalqali birikmalarda C-H bog’ning deformatsion tebranishi aromatik

birikmalardek o’ziga xos bo’lib, 


H

C



600-800 sm

-1

da sodir bo’ladi.

O

S

N

H

N

Furan

Tiofen

Pirrol

Piridin

N-H. Tarkibida N-H bog’ tutgan moddalar tabiatda keng tarqalgan
birikmalardan hisoblanadi. Bog’ning valent tebranishi v
N-H
=3100-3500 sm

-1
da

sodir bo’lib, intensivligi jihatidan v
O-H

dan ancha past bo’ladi. Aminlarning

tebranish chastotalari molekulada vodorod bog’ bor yoki yo’qligaga ham bog’liq 
bo’ladi: v
N-H

= 3300-3500 (ozod), 3100-3300 (bog’langan). Birlamchi aminoguruh

uchun harakterli yutilish chastotasi ikkita qiymatdan iborat bo’lib, ular yonma-yon 
joylashadi va suyiltirilgon eritmalarda aniq namoyon bo’ladi. (

S

NH

v
2
= 3400, 


aS

NH

v
2
= 

3500 sm
-1

). Ikkilamchi aminogurux, esa bitta yutilish chastotasiga ega. 

Aminoguruxning deformatsion tebranishi kuchsiz intensivlikdagi yutilish

chastotasidan iborat: birlamchi aminogurux, uchun 
2

NH

=1500-1625 sm

-1
,

ikkilamchi aminogurux, uchun esa 

2

NH


= 1500-1600 sm

-1
.

C=N. Azometinlar 1690-1615 sm

-1
da intensivligi yuqori bo’lgan yutilish 

chizig’ini namoyon qiladi va o’rin oluvchi guruhlar spektr xolatiga ta’sir qiladi.
Aromatik halqa bilan tutash joylashish tebranish chastotolarini 1657-1641 sm
-1
ga

o’zgartiradi, aromatik xalqalar soni ikkita bo’lganida, tabrenish chastotalari 1615-

1630 sm

-1
da sodir bo’ladi. 

CON-H. Karbon kislotalarining IQ spektrida aminoguruhga hos yutilish sodir
bo’ladi (


S

H

N

v

- 3400 sm

-1
va

aS

H

N

v

- 3500 sm

-1
). Ushbu chastotalar qiymati jihatidan 

---

---

to’yingan uglevodorodlardagi aminogurux yutilish chastotasiga mos keladi. Qattiq

xoldagi moddada vodorod bog’lar karbon kislotalari amidlarining valent 
tebranishiga ta’sir qiladi

S

H

N

v

-3200 sm

-1
va

aS

H

N

v

- 3350 sm

-1
da namoyon bo’ladi. 

C≡N. Natril guruxining valent tebranishi

C

N

v

- 2240-2260 sm

-1
da sodir 

bo’ladi. Ushbu sohada boshqa guruxlar yutilish chastotasini xosil qilmagani uchun
modda tuzilishini aniqlashda foydalanish mumkin. Qo’sh bog bilan tutash 
joylashish tebranish chastotalarini kichik qiymatli soxaga siljitadi -2215-2240 sm
-1
. 

NO
2

. Nitroguruhning valent tebranishlari 


S

NO

v
2
- 1370-1390 sm

-1
va

aS

NO

v
2

-
1550-1580 sm
-1
da sodir bo’ladi. Nitroguruxdagi simmetrik va asimmetrik 

tebranishlarni quyidagicha ko’rinishda ifodalash mumkin:

Simmetrik tebranish 

Asimmetrik tebranish 


O

N

. Alifatik va aromatik N-oksidlar IQ sohada o’ziga xos yutilish 

chastotasiga ega.

Alifatik 


O

N


970-950 sm

-1

Aromatik 

O

N


1300-1200 sm

-1

N-oksid eritmasi qutbli erituvchilarda (masalan, spirtlar) tayyorlansa, N-oksid

guruhi erituvchi bilan vodorod bog’ hosil qilgani uchun uning yutilish 
chastotasining qiymati biroz kamayadi.
N
O

H
O

R

Bu bog’ IQ spektrida 2550-2600 sm

-1
sohada tebranish chastotasini namoyon 

qiladi. Ushbu IQ sohada boshqa funktsional guruhlarning yutilish chastotasi

bo’lmagani uchun bu guruh molekulada borligini aniqlash mumkin, lekin uning 
intensivligi uncha yuqori emas (10 jadval).
10-jadval
MUHIM MODDALARNING TEBRANISH CHASTOTALARI JADVALI
№ Chastota,