G’. U. Siddiqov, F. A. Majidova Flavonoidlarni >G’. U. Siddiqov, F. A. Majidova

p

•c ga teng, bunda m

p
- proton massasi, e - proton zaryadi, c - 

yorug’lik tezligi.

Yadroning haqiqiy yadro momenti spini J ga teng bo’lsa, uni yadro magnetoni 
orqali quyidagicha ifodalash mumkin:

C

m

eh

g

p
2



g - o’lchovsiz doimiylik bo’lib, yadro (g - je) - omil deb aytiladi. Ma’lum 

yadro spinlarining to’liq mundarijasida ma’lum qonuniyatni, ya’ni tartib nomeri Z

va massa soni A yordamida ifodalash mumkin. 
Agar massa soni A toq sonlardan iborat bo’lsa, yadro spini J = 1/2 ga teng,
massa soni A va tartib nomeri juft sonlardan iborat bo’lsa, unda J = 0 bo’ladi, 
massa soni juft, tartib nomeri toq sonlardan iborat bo’lsa, spinlar yaxlit sonlardan
tashkil topgan bo’ladi.. 
Spin kvant soni J=0 bo’lsa, yadro magnit momentiga ega
emas, shuning uchun bu atom yadrolari magnit rezonans spektri bermaydi (
12
6

C

va
16

8


O
). Organik molekulalar C, H va O lardan tashkil topgani uchun, ularni faqat 
vodorod atom yadrosi (proton) bo’yicha o’rganilgani uchun, bu YAMR usuli
proton magnit rezonansi deb aytiladi (PMR). Spin soni I va undan yuqori yaxlit 
sonlardan iborat bo’lgan yadrolar magnit momentidan tashqari, elektr kvadrupol
momentiga ham ega, ularning xossalarini yadro kvadrupol rezonayasi (YAKR) 
yordamida o’rganish mumkin (
2
H, 

14
N,

35
Cl,

79
Br).

Spinga ega bo’lgan mitti magnit zarracha kuchlanganligi H bo’lgan magnit
maydoniga kiritilsa, protonning magnit maydoni tashqi magnit maydon H
o
bilan

ta’sirlanib, shu maydonga nisbatan turli holatlarni egallaydi. Magnit maydonida

---

---

yadroni egallab oladigan holatlar soni spin kvant soniga bog’liq (2J + 1). Masalan,

J=1/2 bo’lgan proton 2J+1 =2x1/2+1=2 ikki holatda bo’ladi. 
Protonning mitti magnit maydoni kuch chiziqlari tashqi maydon kuch
chiziqlari bo’yicha yoki unga qarama-qarshi yo’nalgan bo’lishi mumkin (1 – 
rasm).
yadro spinini magnit maydonidagi ikki holati. 

Magnit maydoni, tashqi magnit maydon H

o
bo’yicha yo’nalgan yadrolar 

(ularning spini 1/2 ga teng) tashqi maydon kuchlanganligi H

o
ni ortishiga sabab 

bo’lsa, teskari spinga ega bo’lgan yadrolar aksincha, tashqi magnit maydon

kuchlanishini kamaytiradi. Natijada yadrolarning ayni holda protonlarning 
energetik pog’onasi magnit maydonida ikkiga ajraladi.
Shunday qilib, yadrolarning bir qismi pastki pog’onada, qolgan qismi esa 

yuqori pog’onada joylashadi. Pog’onalar energiyalarining farqi


E ga teng. 

Tabiiyki, pastki pog’ona energiyasi kichik bo’lgani uchun unda yuqori pog’onaga

nisbatan ko’proq yadrolar joylashadi. Boshqacha aytganda, spinlari H
o
maydon 

yo’nalishiga mos, kelgan J = + 1/2 yadrolar spinlari H

o
maydonga qarshi yo’nalgan 

yadrolarga nisbatan ko’proq bo’ladi. Lekin tashqi magnit maydon H

o
ga nisbatan 

(parallel J = + 1/2 va antiparallel J = -1/2) yadrolar energiyasining farqi E juda

kichik bo’lganligi sababli, yuqori va quyi pog’onadagi yadrolar soni ham bir-biriga 
yaqin bo’ladi. Odatdagi temperaturada yuqori va quyi pog’onalar zichligidagi farq
umumiy yadrolarning 0,0001 qismidan oshmaydi. Masalan, yuqori pog’onada 
1000000 ta yadro joylashgan bo’lsa, quyi pog’onada 1000010 ta yadro, ya’ni
milliondan o’ntagina yadro ortiq bo’ladi, xolos. Muvozanatda turgan ana shu 
sistemaga elektromagnit to’lqinlar bilan ta’sir ettirilsa, bu to’lqinlar energiyasi
pog’onalar farqi 

E ga mos kelgan vaqtda rezonans hodisasi kuzatiladi. Rezonans 

natijasida energiya yutilishi quyi pog’onadagi yadrolar


E ga barobar energiyani 

yutib, yuqori pog’onaga o’tadilar, ya’ni maydon bo’ylab yo’nalgan spinlar

(J=+1/2) teskari tomonga ag’dariladi. 

---

---

Rezonans ikkala pog’onada yadrolar soni barobarlashguncha davom etadi va

elektromagnit nur ta’siri to’xtatilgach, yadrolar taqsimoti yana ilgarigi muvozanat 
holatiga qaytadi. Rezonansda ishtirok etadigan yadrolar soni kam, pog’onalar
o’rtasidagi energetik farq E kichik bo’lgani sababli, yadrolarni qo’zg’atish uchun 
(katta to’lqin uzunlik va kichik chastotali) radio to’lqinlari bilan ta’sir etish kifoya.
Pog’onalar energiyalarining farqi tashqi kuchlanishga to’gri proportsionaldir: 



2

•
•
0