G’. U. Siddiqov, F. A. Majidova Flavonoidlarni >G’. U. Siddiqov, F. A. Majidova

sm

-1

Intensivli

gi

Tebranish 

tabiati

Birikmalar
1
3620-3600 k-li, o’r. 


OH

v
(ozod)

Spirtlarning suyultirilgan eritmalari

2
3600-3500 k-li, o’r. 


OH

v
(bog’l) 
Spirtlarning
molekulalar 
ichra
vodorod bog’i 

3
3500

o’r.

aS

NH

v
2
(ozod) Birlamchi amidlarning suyultirilgan 

eritmasi

4
3400-3350 o’r. 


NH

v
(ozod)

Ikkilamchi aminlar, amidlar

5
3350-3520 k-li, o’r. 


OH

v
(ozod)

Kislotalarning

suyultirilgan 
eritmalari
6
3500-3400 k-li, o’r. 


NH

v
(ozod)

Birlamchi aminlar, amidlar

7
3400 

k-li, o’r.

S

NH

v
2
(ozod) 

Amidlarning suyultirilgan eritmalari

---

---

8
3330-3260 o’r. 

v

C H


O’rin almashgan atsetilenlar

9
3300-3280 o’r. 


NH

v
(bog’l) 
O’rin almashgan amidlar
10 3200-2500 o’r. 


OH

v
(bog’l) 
Kislotalarning dimeri
11 3100-3020 o’r.k-siz,


CH

v
Arenlar

12 2962
k-li.

aS

CH

v
3

Alkanlar

13 2930-2910 o’r. 


aS

CH

v
3

Benzol halqasidagi –CH

3

14 2926
k-siz.

aS

CH

v
2

Alkanlar

15 2890 
k-siz.

H

C

v


Alkanlar

16 2880-2860 k-siz, o’r. 


S

CH

v
3

Alkanlar, benzol halqasidagi –CH

3

17 2860-2850 o’r.

S

CH

v
2

Alkanlar

18 2695-2830 k-siz. 


H

O

C

v
)
(

Al’degidlar

19 2250-2100 k-siz.

C

C

v


Alkinlar

20 2240-2260 o’r. 


C

N

v


Nitritlar

21 1850-1650 Juda k-li. 


O

C

v


Karbonilli birikmalar, kislota va

ularning hosilalari 
22 1680-1600 o’r., k-siz.

C

C

v


Alkenlar

23 1600-1585 o’r., k-siz. 


C

C

v


Arenlar
24 1500-1400 o’r., k-siz. 

C

C

v


Arenlar
25 1550-1580 o’r., k-siz. 

2

NO

v
Nitrobirikmalar

26 1460
o’r.

aS

CH
3


Alkanlar

27 1450-1300 k-siz.

CH


O’rin almashgan etilenlar

28 1410-1390 o’r., k-siz. 


CH


Uchlamchi butil guruh

29 1420-1330 o’r. 


OH


Spirtlar, fenollar, kislotalar

30 1385-1370 o’r. 
3

CH


Geminal dmetil guruh

31 1385-1375 o’r. 
3

CH


Metilbenzollar

32 1380-1370 k-siz. 
3

CH


Alkanlar

33 1370-1390 o’r., k-siz. 


S

NO

v
2

Nitrobirikmalar

34 1280-1230 k-siz. 


N

C

v


Ar-NH-R
35 1280-1200 o’r. 

C

O

C

v



Murakkab efirlar

36 1250-1180 o’r.

N

C

v


ArNR
2

, (R-CH

2
)

3

N
37 1220-1185 o’r. 

O

C

v


Ikkilamchi va uchlamchi spirtlar

38 1145-1105 o’r., k-siz. 


O

C

v


Ketallar va atsetallar

---

---

39 1150-1050 o’r.

S

COC

v
Efirlar

40 1085-1050 o’r., k-siz.

O

C

v


Spirtlar

41 970-950 
o’r.

CH


Trans-alkenlar

42 900-650 
o’r.

CH


Arenlar
43 850-550 

o’r.

C

C l



Alkilxloridlar

44 750-650
o’r.

CH


Sis-dienlar

45 700-500 
o’r.

Br

C

v


Alkilbromidlar

46 600-500 
o’r.

J

C

v


Alkiliodidlar

47 3100-3000 o’r., k-siz. 


C H

v


Alkenlar

k-li – kuchli, k-siz – kuchsiz, o’r. – o’rtacha, bog’l – bog’langan. 


Flavonoidlar tuzilishini IQ-spеktroskopiya usuli bilan tahlil qilish 
Spеktrning infraqizil (IQ) sohasida o’rinbosarlari bo’lmagan flavonning 

karbonil guruhini tеbranishlar chastotasi 1650 sm

-1
tеng bo’lganda yutiladi. 3 – 

uglеrod atomiga gidroksil guruhni kiritilishi karbonil guruh ning (-C=O) valеnt

tеbranishlar chastotasini 1619 sm
-1
gacha pasaytiradi. 5-uglеrod atomiga gidroksil 

guruhni kiritilishi esa karbonil guruh ning(C=O) valеnt tеbranishlar chastotasini

1655 sm

-1
gacha oshiradi. Qo’sh bog’larning valеnt tеbranishlari bir nеcha intеnsiv 

yutilish chiziqlaridan iborat bo’lib spеktrning chastotasi 1600-1470 sm-1 tеng
bo’lgan sohada namoyon bo’ladi. 
Flavonoidlardagi bеnzol qalqalarining skеlеtini tеbranishlar chastotalari 

1600 va 1500 sm

-1
bo’lganda ikkita asosiy yutilish chiziqlaridan iborat bo’ladi. 

Tеbranishlar chastotasi 1580-1550 sm

-1

bo’lgan sohada qam bitta yoki ikkita

yutilish chiziqlari namoyon bo’ladi. Flavonlarda bu chiziqlar kichik chastotalar 
tomoniga siljigan bo’ladi. Karbonil guruh ni(C=O) C-5 dagi gidroksil bilan ichki
molеkulyar bog’i bo’lgan flavonlarda 1580 sm
-1
da chiziq dеyarli yo’qoladi [5,42]. 

Fеnol OH-guruhlari tеbranishlar chastotasi 3500-3600 sm

-1
ga tеng bo’lgan 

intеrvalda yutiladi. Fеnol glikozidlaridagi gidroksil guruhlar ko’pincha

molеkulalararo va ichki molеkulyar vodorod bog’lari bilan assotsiyalangan, 
shuning uchun ular to’lqinlarning kichikroq chastotalarida namoyon bo’ladi. Qand
qomponеntlarini xaraktеrlovchi bir qator chiziqlar tеbranishlar chastotasi 840-890 
sm
-1

, 1000-1100 sm

-1
ga tеng bo’lganda namoyon bo’ladi. 

YADRO MAGNIT REZONANSI (YAMR) 
Yadro magnit rezonansi hodisasini birinchi marta 1946 yilda AQSH da Persell
va Blox, Angliyada Rollin kuzatgan edilar. Bu kashfiyotni ochganliklari va uni 
organik moddalarning tuzilishiga tadbiq etganliklari uchun Persell va Bloxlar
Nobel mukofotiga sazovor bo’lganlar. Organik kimyoda bu usulning qo’llanilishi 
1953 yilga tо’g’ri keladi. Hozirgi vaqtda esa spektroskopiya usullari ichida qattiq
va suyuq moddalarni o’rganishda eng muhim axborot beruvchi usul hisoblanadi, u 

---

---

―magnitli atom yadrolarini‖ o’rganadi (masalan, vodorod atom yadrosi –

protonlar). 
Yadro magnit rezonansi asosida, boshqa spektroskopiya usullariga o’xshab,
Bor nisbiyligi yotadi. 
)
(

•

2
1

E


E

E

hv

E








Energiyaning o’zgarishi bu holatda atom yadrolarining magnit xossalari bilan 

bog’langan. Atom yadrolarining magnetizmi ularning o’z o’qi atrofida aylanishi
bilan tushuntiriladi (yadrolarning bu xususiyatlari spinlar deb aytiladi). Yadrolar 
elektr zaryadiga ega bo’lib, ularning aylanishi aylanma tok hosil qilib, natijada
magnit maydoni hosil qiladi, shuning uchun ham yadrolarni mitti magnitchalarga 
(dipollarga) taqqoslash mumkin.
Agar vodorod atomlaridan tashkil topgan qandaydir moddani kuchli magnit 
maydoniga joylashtirsak, undagi magnit dipollari kompas milining Yerning magnit
maydoniga qarab moslanishiga o’xshab yo’naladi. 
H

0

bo’lmaganidagi yadro

H
0

mavjudligidagi yadro 

dipolining yo’nalishi.

dipolining yo’nalishi. 
Mos keluvchi yuqori chastotali kuchli impul’s ta’sir etib, yadro dipollarini 

magnit maydonining yo’nalishiga nisbatan burish mumkin. Yadro magnitlarining

o’ziga xosligi shundan iboratki, yuqori chastotali impul’sdan keyin tezda 
boshlang’ich holatiga qaytmaydi va magnit maydoni atrofida pildiroqga o’xshab
aylanadi. 
magnit maydoni atrofida

aylanuvchi yadro dipollari.

Ko’p miqdordagi magnit dipollarining birgalikdagi harakati maydon 
yo’nalishiga perpendikulyar joylashgan yuqori chastotali g’altakda o’zgaruvchan
magnit maydoni hosil qiladi. Shunday qilib, ma’lum kuchlanish paydo bo’lib, 
uning chastotasi yadro dipollarining aylanishiga tegishli bo’ladi. Yuqori chastotali
kuchlanishni paydo bo’lishi YAMR signali bo’lib, u atom yadrolarining soniga 
proportsionaldir va atom yadrolari tashkil topgan molekulaning son o’lchovi
hisoblanadi. 
Yadrolarning magnit xususiyati harakat miqdor momenti bilan belgilanib,
ya’ni spinlar bo’lib, kvant kimyosi nazariyasiga ko’ra, yadrolarning eng ko’p 
harakat miqdor momenti yaxlit va yarim qiymatlarda bo’lishi mumkin. Spin kvant
sonini J deb belgilasak, yadro 2 J+1 holatda bo’lishi mumkin. 

---

---

Agar J = 0 bo’lsa, magnit momenti ham nolga teng bo’ladi, agar J = 0

bo’lmasa, u holda magnit moment harakat momentining vektoriga doim parallel 
holda bo’ladi. Agar magnit momentining qiymatini

bilan belgilasak, butun 

o’lchanadigan magnit momentlari qiymati

J

m

holda ifoda qilinadi, bunda m - 

magnit kvant soni bo’lib, quyidagi qiymatlarga ega bo’ladi:

m=J, J-1, J-2 . . . J+1 ... 1-J 
Harakatning miqdor momenti va magnit moment vektorlari parallel bo’lgani
uchun yadroning magnit momenti xususiyatini 

qiymat bilan belgilab, quyidagi 

nisbiylik bilan ifodalaymiz:

)
•

(

h

J






- gidromagnit nisbiyligi


- magnit momenti 

J - spint kvant soni

h - Plank doimiysi 

- o’lchov birligi radian gauss

-1
, sek

-1
Yadro magnit momentining qiymatini boshqa usul bilan ifoda etish mumkin, 

ya’ni protonning magnit momenti (spini J = ½) bo’yicha olinsa, uning magnit

magnetoni eh/2m