GeçMİŞİ, bugüNÜ ve geleceğİ
Yüklə 8,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan Mühacirət Ədəbiyyatında "Qurban Səid" Gizlinləri U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI”
- Bədirxan ƏHMƏDOV U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI”
Azərbaycan Mühacirət Ədəbiyyatında "Qurban Səid" Gizlinləri U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
“Əli və Nino” romanını məchulluqdan qurtarmaq üçün romanın hansı dildə yazıldığını müəyyənləşdirmək əsas problemlərdən biridir; lakin burada da qeyri-müəyyənlik davam edir. Ortada əlyazma olmadıqda müxtəlif ədəbiyyatşünaslar ehtimallar irəli sürməkdən başqa çarə tapmırlar. Romanın yazıldığı dil ona görə müəyyənləşmir ki, müəllif olaraq bir neçə yazarın üzərində dayanılır. Əsərin türk dilinə tərcüməçisi Semih Yazıçıoğlu romanın Azəri türkcəsi ilə yazıldığını Mustafa Türkəqula istinadən iddia edir: “Əli və Nino”nun orijinal olaraq, Azərbaycan türkcəsi ilə yazıldığı dəqiqdir. Sonradan Yusif Vəzir bu əsəri bir alman dostunun köməyi ilə almanca yazır. Sonradan bu əsərin almancası Avstriyanın mərkəzi Vyana şəhərində bir nəşriyyat evinə təqdim edilir”. 16 Göründüyü kimi, bu əsərin Azərbaycanca yazılması ona görə sübut edilməyə çalışılır ki, onun müəllifliyi Y.V.Çəmənzəminliyə aid edilsin.
Romanın müəllifliyi ilə bağlı B.Bleyerin səhv yanaşmasından biri də romanda tərcümeyi-halın izlərini axtarmasıdır. Tədqiqatçı araşdırmalarında onlarla bu cür izlər, ehtimallar irəli sürür. Maraqlıdır ki, N.Atəşi də romanda bu cür izlər axtarır. Olsun ki, romandakı epizodlarla yazıçının tərcümeyi halının üst-üstə düşən məqamları olsun. Lakin "Əli və Nino"nu nə dərəcədə tərcümeyi-hal romanı hesab etmək olar!? Əgər belədirsə, bəs "İstanbullu qız" romanı niyə diqqətdən kənarda qalır? Nəyə görə bu romanda Y.V.Çəmənzəminlinin ömürlüyünə aid bir işarə belə yoxdur? Deməli, müəllifliyi bədii mətndə deyil, arxivlərdə axtarmaq və hər hansı bir məsələdə "əlahəzrət fakt"a söykənmək lazım gəlir. Qurbanssəidşünaslığın sonuncu nümayəndəsi türk ədəbiyyatşünası Orxan Arasdır. O, alman dilini bildiyindən və Almaniyada yaşayıb araşdırmalar apardığından elmi dövriyyəyə yeni sənədlər və faktlar gətirmişdir. Azərbaycanda üzərində çalışdığı dissertasiyanın Məhəmməd Əsəd bəyin həyat və yaradıcılığına həsr olunması bu sahədə irəliləyişin olmasına, yeni elmi nəticələrə gəlməsinə imkan yaradır.
Kimlərsə romanın müəlliflik məsələsinin artıq həll olunmuş məsələ hesab edə bilərlər; ancaq nə qədər ki, müəllif məsələsində yekdil qənaətlər mövcud deyil, deməli roman oxucularını sürprizlər hər zaman gözləyə bilər. Belə bir sual bizi narahat etməyə bilmir; necə olur ki, XX əsrin 30-cu illərində Avropanın ortasında romanın yazarı gizli qalsın, bununla yanaşı əlyazması da üzə çıxmasın. Halbuki, neçə əsrlər öncədən itmiş
16 “ Eli ile Nino”( çevireni ve ön sözün müellifi Semih Yazıçıoğlu), istanbul, 1971, s. 12 Sayfa 54 / 847 Bədirxan ƏHMƏDOV
“AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
əlyazmalarımız Avropadan tapılmırdımı? Doğrudanmı, romanın əlyazması və müəllifi ilə gizlinlər sonsuzluğa qədər davam edəcək? Doğrudanmı müəllif və roman özündən sonra heç bir iz qoymamışdır? Əgər qoymamışdırsa belə məqamlarda anoloji vəziyyətlərdə necə hərəkət etməli? Roman müəllifliyi ilə bağlı lazımı qədər axtarışlar aparılıbmı? Doğrudanmı informasiya əldə etmənin maksimum bir zamanında bizə yaxın tarixin üstünü gizlinlər örtə bilər?
Lakin elə də olur ki, əlyazmaların aşkarlanması ilə bağlı hər hansı bir fakt bizə çox yaxın olur, ancaq biz onu görmür, uzun müddət axtarmaqla məşğul oluruq. "XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi" (Bakı, "Apostrof" nəşriyyatı, 2010) dərsliyimdə ilk dəfə olaraq mühacirət ədəbiyyatının faktı kimi təhlil etdiyim oçerkdə romanın müəllifliyi məsələsinə girişməmiş, son dərəcə unikal və əhəmiyyətli olan bu bədii mətni əslində olduğu kimi "Qurban Səid" adına vermişdim. Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında bu problemin siyasiləşdiyini, bir qədər də korporativ maraqların üstün gəldiyini görərək yenidən romanın müəlliflik probleminə qayıdaraq yeni araşdırmalar apardım və romanın gerçək müəllifinin M.Əsəd bəy olduğu qənaətinə gəldim. Beləliklə, "Qurban Səid" təxəllüsünün M.Əsəd bəyə aid olduğunu qətiyyətlə söyləmək olar. Əslində, "Əli və Nino" romanının müəllifliyi ilə bağlı həqiqətlər ötən yüzilliyin 70-ci illərində üzə çıxa bilərdi, əgər ədəbiyyatşünas A.Zamanov əlində olan sənədi mətbuata çıxara bilsəydi...
Səksəninci illərin əvvəllərində Baş Arxiv idarəsində işləyərkən görkəmli ədəbiyyatşünas alim Abbas Zamanovun evindən növbəti sənədləri gətirib (A.Zamanov son dərəcə zəngin arxivi olan elm adamlarımızdan biri kimi sovetlər dönəmində xarici ölkələrin alimləri, yazarları ilə intensiv yazışırdı) elmi-texniki cəhətdən qaydaya salmaqla məşğul idim. Bu zaman onun sənədləri arasında ingilis dilində bir jurnal gözümə dəydi. Poliqrafiya, format və dizayn baxımından Sövyetlər zamanı anoloqu olmayan bir dərgini qeyri-ixtiyari vərəqləyərkən diqqətimi "Kurban Said “Ali and Nino” başlığı və roman daxilində verilən orijinal Şərq ornamentli rəsmlər çəkdi. İngilis dilini bilməsəm də romanı vərəqlədikcə burada söhbətin Azərbaycandan getdiyinin və obrazların azərbaycanlı olduğunun fərqinə vardım. Təəssüf ki, dil bilmədiyimdən əsərin məzmununu oxumaq mümkün olmadı; ancaq A.Zamanovun məktublaşmalarından əsərin müəllifinin kimliyi barədə mübahisələrin getdiyini gördüm. Daha sonra məktublaşmalarda əsərin müəllifi barədə mübahisələrlə tanış oldum. O zaman bu mübahisələr məhdud ziyalılar arasında getsə də, geniş oxucu kütləsinə çıxarılmamışdı. Görünür, mövcud ictimai-siyasi durum və sərt senzura mühacirət əsərinin məzmunu Sayfa 55 / 847 Yüklə 8,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|